تاریخ و فرهنگ بلوچستان

22 апреля 2025 08:34

🔹 چشمه روستای پوزه باگ دلگان
💠 #طبیعت

#ارسالی
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

21 апреля 2025 08:30

🔹 نخلستان‌های ایرانشهر
💠 #ارسالی

#طبیعت
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

20 апреля 2025 16:15

🔹 سمسور زیبا
💠 شهرستان ایرانشهر

#طبیعت
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

19 апреля 2025 09:01

🔹 سربازان بلوچ در قرن نوزدهم میلادی
💠 #تاریخ

💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

18 апреля 2025 09:02

🔹 روستای تمین در کوهپایه تفتان
💠 #ارسالی

#طبیعت
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

17 апреля 2025 08:35

🔹 روستای کوشه در کوهپایه تفتان
💠 #ارسالی

#طبیعت
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

16 апреля 2025 12:22

🔹 روستای تمین در کوهپایه تفتان
💠 #ارسالی

#طبیعت
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

15 апреля 2025 13:02

🔹 نوازنده بلوچ در حال نواختن ساز «سرۆز»
💠 تصویر مربوط به دههٔ سی شمسی، از کتاب «سرگذشت بلوچستان و مرزهای آن»

💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

14 апреля 2025 11:15

🔹 روستای هیتک دلگان
💠 #ارسالی

#طبیعت
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

13 апреля 2025 09:46

🔹 تغییر کاربری «ساختمان تلگراف‌خانه انگلیسی‌ها در چابهار» به کافی‌شاپ
💠 #تاریخ

💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

12 апреля 2025 09:33

🔹 تصویری قدیمی از قلعه باستانی بمپور
💠 #تاریخ

💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

11 апреля 2025 09:05

🔹 ساحل زیبای دَرَک
💠 تلاقی ریگزار و دریا

#طبیعت
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

10 апреля 2025 14:35

🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام

‏━━━≼🔸≽━━━

📃 اصل و منشأ، تاریخ و قوم‌نگاری بلوچ‌ها
🪶 برایان اسپونر

‏━━━≼🔸≽━━━

🔹 قوم‌شناسی بلوچ‌ها

💠 وضع زراعت آبی در جوامع آبادی‌نشین بلوچستان نسبت به زراعت چادر‌نشینان کوچرو بسیار تفاوت دارد. این محل‌ها، که جمعیتشان از چند صد تا چند هزار تن است، در بیشتر موارد از الگوی خاصی پیروی می‌کنند: بیشتر کار زراعت را رعایا یا خرده‌مالکان می‌کنند؛ در مرکز ناحیه قلعه‌ای غالبا بلند و پرهیبت ساخته شده است، که معمولاً حاکمی در آن زندگی می‌کرد. او با استفاده از انواع مختلف مالیات و مالکیت، قسمت اعظم محصول کشاورزی را در اختیار می‌گرفت و از موقعیت خود برای ایجاد یا تجدید شبکه‌هایی از متحدان در مراکز کشاورزی مشابه و چادرنشینانی که بر پهنهٔ گستردهٔ کوه‌ها و بیابان‌ها‌ واقع در میان آبادی‌ها تسلط داشتند استفاده می‌کرد. با اینکه در قیاس با نقاط حاصلخیزتر فلات، بسیاری از املاک بلوچستان کوچک است، برخی از سردارها املاک بسیار وسیعی فراهم آورده بودند که مهم‌ترین آنها به این افراد تعلق داشت: میر احمدیار خان احمدزایی (خان کلات)، عطاءالله خان مینگل (سردار یکی از بزرگترین ایل‌ها)، غوث‌بخش بیزنجو، غوث‌بخش رئیسانی، دوداخان زارَکزایی، نبی‌بخش زِهری، همچنین نوشیروانی‌ها به‌ویژه غلام مصطفی نوشیروانی، در خاران؛ گیچکی‌ها در مکران؛ بوگتی‌ها، به‌ویژه نواب محمد اکبر خان بوگتی در سیبی؛ و مری‌ها، به‌ویژه نواب خیربخش مری؛ و سنجرانی‌ها و جمالدینی‌ها و بادینی‌ها در چاغی و افغانستان. در ایران املاک بارکزایی‌ها به مراتب از دیگران بیشتر بود، ولی بزرگزاده‌ها و بلیدی‌ها و سردارزایی‌ها و شیرانی‌ها نیز ثروتمند بودند.

💠 به‌رغم وجود املاک زراعی بزرگ، بلوچستان بسیار خشک است و قسمت اعظم آن فقط برای گسترده‌ترین اشکال استفاده از منابع، مانند پرورش بز و شتر، مناسب است. آبیاری چهار فصل تا ایام اخیر فقط در بمپور به میزان شایان توجه وجود داشته است. نواحی دیگری که کشاورزی آنها در پهنه تاریخ اهمیتی داشته عبارت است از کولواه، دشت، لَس‌بِلا، دشتیاری و کچّهی. در ایام اخیر، به درجات مختلف، نسبت به عمران سه ناحیهٔ اخیر اقدام شده است، ولی این نواحی از قدیم به استفاده از سیل‌های فصلی متکی بودند که شایان اعتماد نبود. از اینها گذشته، زراعت مطمئن بیشتر در دره‌هایی میسر است که رودی از میان آن بگذرد، به‌ویژه درهٔ رود ماشکید و ریزابه‌های آن و درهٔ رود سرباز. سرمایه گذاری در آبیاری از طریق قنات (بلوچی‌: كَهن؛ واژه معمول در پاکستان: کاریز) که همواره، شاید از اعصار کُهَن، در حوضه‌های ماشکید و کیچ اهمیت داشته، در قرن گذشته رو به توسعه گذاشت. از چند دههٔ گذشته، در نتیجهٔ دسترسی به نیروی محرکهٔ ارزان برای استخراج آب‌های زیرزمینی با تلنبه، آبیاری توسعه یافته است. در مکران نیز، با استفاده از درآمدهای حاصل از کار در شیخ‌نشین‌های خلیج فارس، ایجاد کاریز مجدداً رو به گسترش است.

📃/۸۷
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

09 апреля 2025 14:35

🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام

‏━━━≼🔸≽━━━

📃 اصل و منشأ، تاریخ و قوم‌نگاری بلوچ‌ها
🪶 برایان اسپونر

‏━━━≼🔸≽━━━

🔹 قوم‌شناسی بلوچ‌ها

💠 بسیاری از چادرنشینان، وقت بسیاری صرف بندسازی می‌کنند. بند باعث می شود که از جریان آب‌های نامنظم و زودگذر حداکثر استفاده بشود. بند در کوه‌ها و زمین‌های پرفراز و نشیبی که معمولاً رطوبت خاک آن برای زراعت کافی نیست، در مسیر زهاب ایجاد می‌شود تا آب را ذخیره کند و رسوبات آن ته‌نشین گردد و خود آب نیز به آرامی در رسوبات جمع‌آوری شده نفوذ کند. این شیوهٔ کم‌هزینه و نسبتاً ساده در نواحی کوهستانی دورافتاده با جمعیت کم، مانند بلوچستان و به‌ویژه مکران، تولید مقدار کمی میوه و سبزی و غله را ممکن می‌سازد. ممکن است که این شیوه در دوران قبل از ورود بلوچ‌ها به این ناحیه دارای اهمیت بیشتری بوده باشد (گَبَربندها).

💠 در قسمت اعظم بلوچستان، بارش مستقیم برای کشاورزی ارزشی ندارد، ولی آب‌های سطحی و انباشت آب در وادی‌ها -که از نتایج فوری بارندگی است- یکی از مهم‌ترین منابع آب برای آبیاری است. تمام آب یک آبگیر را می توان با صرف اندکی نیرو و استفاده از پستی و بلندی زمین جمع‌آوری، و با رسوبات گرانبهای آن به سوی مزارع آماده هدایت کرد. در نتیجهٔ این کار، اگرچه مقدار بسیار زیادی آب حاصل می‌شود ولی ذخیرهٔ آب به‌شدت نامنظم است و معمولاً برای ایجاد آبادی‌های دایمی کافی نیست. در برخی از قسمت‌ها از چاه استفاده می‌کنند، مهم‌ترین نمونه آن را احتمالاً در دَلگان واقع در غرب بمپور می‌توان مشاهده کرد. در جاهایی که سطح آبهای زیر‌زمینی آن بالاست و آبریز وسیعی دارد، چنین چاه‌هایی نسبتاً قابل اعتماد است؛ با وجود این، آنقدر آب ندارد که ایجاد اقامتگاه دایمی را میسر کند. در بخش‌هایی از رشته‌کوه‌هایی که در بخش جنوبی این ناحیه قرار دارد، در قسمت‌هایی از بستر بسیاری از رودهای بالنسبه بزرگ، در سراسر سال آب جریان دارد. محصول عمده عبارت است از گندم، جو، ارزن، ذرت، برنج حبوبات، پیاز و انواع خرما اما انار، موز، خربزهٔ درختی، انبه و انواع دیگر میوه و سبزی نیز به دست می‌آید.

📃/۸۶
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

08 апреля 2025 14:35

🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام

‏━━━≼🔸≽━━━

📃 اصل و منشأ، تاریخ و قوم‌نگاری بلوچ‌ها
🪶 برایان اسپونر

‏━━━≼🔸≽━━━

🔹 قوم‌شناسی بلوچ‌ها

💠 در تابستان ۱۳۴۳ ش، در «سلاهکوه» که برای چادرنشینان کوه‌های مکران نمونه‌ای معمولی است، در منطقه‌ای به وسعت تقریبی هزار کیلومتر مربع، ۷۲ چادر وجود داشت. این چادرها در میان دوازده اردو تقسیم شده بود که هر یک‌، ۲ الی ۹ چادر داشت. حرکت اردوها نامنظم است و به بارندگی بستگی دارد. باران آثار مختلف دارد: باران ملایم و پیوسته زمین را احیا می‌کند‌‌، ولی آبی از آن جاری نمی‌شود که کشت را آبیاری کند؛ سیل ناگهانی غالباً شكل و عمق مسیل و دسترسی بعدی به آبهای سطحی را تغییر می‌دهد، و در حقوق افراد بر اراضی کشاورزی اثر می‌گذارد. بلوچ‌ها خود را به صورت جامعه‌ای متشکل از تعدادی اردو می‌بینند و نه مجموعه‌ای از گروه‌های اردونشین مجزا. اگرچه از دههٔ ۱۳۴۰ ش گرایشی به آبادی‌نشینی دیده شده است، این امر در سرحد و سراوان-جهلاوان و شمال‌شرقی بیشتر بوده است تا در مکران که چادر‌نشینان می‌توانند خشکسالی‌ها را با درآمد حاصل از کار در شیخ‌نشین‌های خلیج فارس جبران کنند.

💠 نقطهٔ ثابتی که دور سالانه به گرد آن می‌گردد، «آمین» (فارسی: هامین) یا خرماچینی است. در این وقت، تمام افراد -جز معدودی شبان که نزد گله می‌مانند- به نقاطی که نخلستان‌های وسیع دارد می‌روند. اگرچه قسمت اعظم محصول خرما احتمالاً حاصل کار آبادی‌های «شهری» است، اهمیت خرما در زندگی «بلوچ» کمتر از اهمیت آن برای «شهری»ها نیست. مردم دربارهٔ روزی که خرما رنگ می‌اندازد (یک ماه قبل از رسیدن خرما) پیشگویی‌ها می‌کنند. همه دربارهٔ محصول خرما در آن سال و پیشرفت فصل سخن می‌گویند و برای مقایسه از محل‌های گوناگون نمونه‌برداری می‌کنند. هیچ کار زراعی یا شبانی دیگری، به اهمیت آن نیست. «آمین» فصل دید و بازدید و انواع جشن و سرورهایی است که اصلا نباید به وقت دیگری از سال موکول شود.

📃/۸۵
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

21 апреля 2025 14:35

🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام

‏━━━≼🔸≽━━━

📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین

‏━━━≼🔸≽━━━

🔹 موقعیت زبان‌شناختی

🔹 ج) نحو

💠 اضافه که از مختصات ساختمان زبان فارسی و دیگر زبان‌های ایرانی جنوب غربی و حتی کردی است، در بلوچی کاربرد ندارد، مگر به گونه استثنایی و موردی (مثل بیشتر زبان‌های ایرانی نو). در بعضی از انواع شعری و جمله‌های قالبی وام گرفته شده از فارسی، یکی از مختصات بسیاری از گویش‌های بلوچی -به‌جز رخشانی- کاربرد ساختارهای مجهول از افعال ماضی متعدی است. رخشانی تنها گویشی است که ساختار معلوم را به کار گرفته است. رخشانی شمالی تنها گویشی است که منحصراً ساختار معلوم را به کار می‌برد. رخشانی مرکزی و جنوبی و (همهٔ دیگر گویش‌ها) کلاً با جزئاً ساختارهای مجهول را به کار می‌برند.

🔹 د) واژگان

💠 واژگان ایرانی بلوچی شامل تعدادی واژهٔ ابتدایی و اولیهٔ ایرانی شرقی است که نمونه‌های برگزیده زیر از آن جمله است:
۱- نان: در بلوچی nagan «نَگَن» و na𝜸an «نَغَن»، در سغدی n𝜸n، در پشتو na𝜸on (ولی در فارسی میانه و فارسی نو « nān نان»)؛
۲- سرگین یا تپاله: در بلوچی sagan «سَگَن»، در پراچی sa𝜸on، در وخی sogin، در اورموری skan، در ختنی -satana (ولی در پهلوی sargēn و در فارسی سرگین)؛
۳- کوتاه یا کوچک: در بلوچی gwand «گْوَند»، در ختنی -vanda، در پراچی yanōko؛
۴- رخت یا لباس: در بلوچی gud «گُد»، در در پراچی ā𝜸un در پشتو ā𝜸und (اما در فارسی میانه و فارسی نو pōš «پوشیدن»)؛
۵- صخره یا کوه: در بلوچی gar «صخره»، در وخی و پشتو 𝜸ar، در اورموری grī «کوه»؛
۶- فرزند یا فرزند پسر: زاهْگ zāhg «پسر»، در پراچی zaya، در سغدی zāk (اما در پارتی و فارسی میانه zhg(←فارسی میانه pws، pwsr و در فارسی پسر))؛
۷- شَرّ šarr «خوب»، در سغدی šyr در پشتو šǝ در اورموری širr در ختنی śśära (اما در فارسی میانه و فارسی xūb خوب).
۸- از جهات دیگر واژگان بلوچی از نوع ایرانی جنوب غربی است: mūd «موی سر»، bard «بیل»، sōčag «سوزش»، rōč «روز»، šōdag «شستشو».

#زبان #زبان_شناسی
📃/۹۸
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

20 апреля 2025 17:39

🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام

‏━━━≼🔸≽━━━

📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین

‏━━━≼🔸≽━━━

🔹 موقعیت زبان‌شناختی

🔹 ب) سازه‌شناسی

💠 زبان بلوچی مانند بسیاری از زبان‌های ایرانی غربی (به غیر از کُردی، زارا، تاتی، سنگسری) انواع مشخصات فراموش شده زبان ایرانی باستان را داراست. در بلوچی، شناسهٔ مشترک حالت غيرصريح جمع نام‌ها ān- است که از مختصات زبان‌های ایرانی غربی است، همچنین پسوند اصلی اسم جمع gal- در حال حاضر مانند پسوند جمع به کنار می‌رود (که در بلوچی کوهستانی شرقی [سلیمانی] بسیار رایج است). این پسوند در کردی، گویش‌های فارس و چند گویش مرکزی نیز یافت می‌شود.

💠 ستاک قدیمی متمایز میان حالت صریح و غیرصریح (اوستایی azəm در حالت اضافی mana) در ضمیر اول شخص در بلوچی مانند فارسی و بسیاری از زبان‌های ایرانی غربی، جز کردی و زازا، از بین رفته است.

💠 شناسه‌های مضارع فعل بلوچی، مانند پارتی است که در ایرانی باستان به صورت -aya- می‌آید. در بلوچی اول شخص مفرد: ـین in- (در بعضی از گویش‌ها ـان an-، برگرفته از وجه التزامی قدیم)؛ و سوم شخص مفرد: ـیت īt- است. مانند: گْوَشین gwaš-in می‌گویم؛ گْوَشیت Gwaš-it می‌گوید.

💠 بعضی ستاک‌های مختوم به -n صورت‌های کوتاه شده پیدا کرده‌اند، مثال: کَنت kant می‌کند؛ زانت zānt می‌داند؛ وانت wānt می‌خواند. برعکس، زبان فارسی از ایرانی باستان -a- و -aya- صورت‌های مخلوط و آمیخته دارد. علائم مصدر به صورت ak>-ag- در بعضی از زبان‌های ایرانی شرقی و از آن جمله در پراچی و اورموری. هر جا در گویش رخشانی tin- دیده می‌شود احتمالاً از صورت فارسی وام گرفته شده است. پیشوند زمان مضارع افعال دیرنده در همه گویش‌ها (حتی در بشکردی و لارستانی) a- است، اما این پیشوند بیشتر اوقات فاقد ارزش است. پیشوند -de در گویش رخشانی به طور پراکنده شنیده می‌شود (dede).

#زبان #زبان_شناسی
📃/۹۷
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

19 апреля 2025 14:33

🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام

‏━━━≼🔸≽━━━

📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین

‏━━━≼🔸≽━━━

🔹 موقعیت زبان‌شناختی

🔹 الف) واج‌شناسی

🔹 زبان بلوچی در برابر /w/ ایرانی باستان خوشهٔ همخوانی /-gwa/ یا واجِ /-g/ را به کار می‌برد، و به جای /-xw/ ایرانی باستان، /w/ یا /-h/ را، و به جای گروه /šm/ و /šn/ ایرانی باستان، /mm/ و /nn/ را و به جای /fra/ ایرانی باستان، خوشهٔ /-ša/ را دارد. مثال ‌(بلوچی / فارسی / سایر زبان‌ها):

🔹 گْوات / باد / در اوستایی: vāta
🔹 گیسْت / بیست / در اوستایی: vīsati
🔹 وَر- /خوردن/ در پارتی: wxr و در فارسی میانه: -xwr
🔹 وَسپ- / خوابیدن / در فارسی میانه: -xwafs
🔹 هێد / خوی، عرق / از اوستایی: -xacσa
🔹 چَمّ / چشم / در اوستایی: -čašman
🔹 تُونَّگ یا تُونّ / تشنه / در فارسی میانه: tyšng
🔹 شَوَشْک / فروختن / در فارسی میانه: prwxš، فروخْشْ

🔹 بعضی از این تغییرات صوتی در گویشهای دیگر نیز یافت شده اند، از قبیل تبدیل /w/ به /(w)g/ در گویش مرکزی خوری (در دشت کویر) و نیز در زبان پراچی و اورموری که از زبان‌های ایرانی جنوب شرقی هستند. ترتیب زمانی این ابدال با وامواژهٔ gwahr «سرد» از بلوچی به vahor در خِترانی و gwač «گوساله» از بلوچی به صورت vachi سندی پدیدار می‌شود و نشان می‌دهد در بلوچی به هنگام اولین برخورد با این زبان‌های هندی این تبدیل /w/ به /(w)g/ وجود داشته است. ابدال /xw/ به /w/ نیز در گورانی (مثال war خوردن)؛ و ابدال /šm/ به /m/ در اورموری (مثال čim «چشم») و /hm/ در بشکردی (مثال čehm «چشم») یافت شده است. در بلوچی šiš به معنی «ول و رها» با šoš بشکردی مطابقت دارد که در سایر زبان‌های ایرانی به صورت -spiša (در فارسی «شپش») دیده می‌شود.

🔹 پی‌نوشت ۱: این بخش اشتباهاتی داشت که از سوی نویسنده یا مترجم بوده و بر اساس داده‌های درست، اصلاح شدند.
🔹 پی‌نوشت ۲: در برخی گویش‌های بلوچی چَهْم (به معنی چشم) نیز گفته می‌شود.

#زبان #زبان_شناسی
📃/۹۶
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

18 апреля 2025 14:40

🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام

‏━━━≼🔸≽━━━

📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین

‏━━━≼🔸≽━━━

🔹 موقعیت زبان‌شناختی

🔹 الف) واج‌شناسی

🔹 زبان بلوچی در موارد زیر با فارسی میانه مطابقت دارد و با پارتی در تقابل است:

💠 در زبان بلوچی واج /y/ ایرانی باستان آن در آغاز واژه به /ǰ/ بدل شده است:

فارسی نو / فارسی‌ میانه / بلوچی / پارتی:
۱- جُدا / جُدی / جُتا / یُود - ‌یُودّاگ

🔹 پی‌نوشت: در بلوچی جِتا، جَد و جِد هم گفته می‌شود.

💠 زبان بلوچی واج /s/ پدید آمده از /ɵr/ ایرانی باستان را نگه داشته است:

فارسی نو / فارسی‌ میانه / بلوچی / پارتی:
۱- سه / سه / سے / هْرے
۲- پُِسَر، پور / پُسَر / پُسَّگ / پُوهْر
۳- در بلوچی «آس» (به معنی آتش) در تمام گویش‌ها به جز رخشانی از «آچ» برگرفته از آتش فارسی است.

🔹 پی‌نوشت: در فارسی این مورد نیز وجود دارد: ۲- پُسْ؛ و در بلوچی این مورد نیز وجود دارد: ۲- پُسّ.

🔹 زبان بلوچی در موارد زیر با بیشتر زبان‌های ایرانی غربی تفاوت دارد:

💠 زبان بلوچی واج‌های میانواکه‌ای /p/ و /t/ و /k/ ایرانی باستان و نیز /č/ و /j/ را در پایان واژه نگه داشته است. مثال: «آپ» [=آب]؛ «هوک» [=خوی، عرق]؛ بوت [=بود]؛ «بْرات» [=برادر]؛ «رۆچ» [=روز]؛ «دْراج» [=دراز]. و سایواج‌ها /f/ و /ɵ/ و /x/ را از دست داده است؛ برای مثال: «کۆپَگ» [=شانه، دوش] (← در اوستایی: kaofa- و در فارسی باستان: kaufa-)، «کان، کَهن» [چاه و چشمه و قنات] (← در فارسی و پارتی: خان -xān) و همچنین با اعمال قاعدهٔ قلب: «پَتْکَه» [=پخته]، «آتْکَه» [=آمده] > *آخْتَه > آگَتَه.

🔹 پی‌نوشت: در گویش بلوچی شرقی (سلیمانی) آخْتَه و اَختَه [=آمده] به کار می‌رود.

#زبان #زبان_شناسی
📃/۹۵
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

17 апреля 2025 15:32

🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام

‏━━━≼🔸≽━━━

📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین

‏━━━≼🔸≽━━━

🔹 موقعیت زبان‌شناختی

🔹 بلوچی در همهٔ اصول و کلیات، یکی از زبان‌های ایرانی شمالی غربی است که با زبان‌های پارتی (ایرانی میانه)، کُردی، تاتی، تالشی و دیگر گویش‌ها (ایرانی نو) پیوندی نزدیک دارد. بررسی زیر تصویری از پیشینه بلوچی را به دست می‌دهد.

🔹 الف) واج‌شناسی

🔹 زبان بلوچی از نظر واج‌شناسی در موارد زیر، در کنار پارتی جای دارد و در تقابل با فارسی میانه است:

💠 زبان بلوچی واج‌های /s/ و /z/ و /k‌*/ و /ĝ(h)*/ هندواروپایی را نگه داشته است:

فارسی نو / فارسی‌ میانه / پارتی / بلوچی:
۱- آهَن / آهَن / آسون / آسِن
۲- کِه (کوچک‌) / کێه / کَس / کَس
۳- داماد / داماد / زاماد / زامات
۴- دان (دانستن) / دان / زان / زان
۵- دَریا / دْرَیاپ / زْرێه / زِر

🔹 پی‌نوشت: در بلوچی این موارد نیز وجود دارد: ۱- آهِن؛ ۲- کِس؛ ۳- زاماس، دامات؛ ۴- دان ۵- دَریاب، دَریا.

💠 زبان بلوچی واج‌های میانواکه‌ای /d/ و /g/ ایرانی باستان را نگه داشته است:

فارسی نو / فارسی‌ میانه / پارتی / بلوچی:
۱- آنجا / wwd / ‘wy‘ / اۆد
۲- پا(ی) / پای / پاد / پاد
۳- نپوشیدن / ngwš / nywaxš / نگۆش

💠 زبان بلوچی واج /ĵ/ آغازین ایرانی باستان را نگه داشته است:

فارسی نو / فارسی‌ میانه / پارتی / بلوچی:
۱- زَن (زدن) / زَن / جَن / جَن

💠 زبان بلوچی خوشهٔ همخوانی /rd/ ایرانی باستان را نگه داشته است:

فارسی نو / فارسی‌ میانه / پارتی / بلوچی:
۱- دل / دل / زِرد / زِرد

🔹 پی‌نوشت: در بلوچی دِل هم کاربرد دارد.

#زبان #زبان_شناسی
📃/۹۴
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

16 апреля 2025 15:07

🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام

‏━━━≼🔸≽━━━

📃 باستان‌شناسی
🪶 جیم گری شفر

‏━━━≼🔸≽━━━

💠 در عین حال، به عقیده چند تن از پژوهندگان (دیلز، ۱۹۷۷؛ کُهل، ۱۹۷۸؛ لمبرگ - کارلوسکی و توسی، ۱۹۷۳؛ پاتز، ۱۹۷۸)، این جوامع در شبکه‌های بازرگانی وسیعی قرار داشتند که مناطقی چون ترکمنستان و سیستان و بلوچستان و پاکستان و خلیج فارس و دره رود سند را به هم مرتبط می‌ساخت. این پژوهندگان همچون دکاردی معتقدند که پس از ۲٬۵۰۰ قبل از میلاد، دوره‌های پنجم و ششم بمپور، این ناحیه به شکل فزاینده‌ای در شبکه بازرگانی خلیج فارس که بین‌النهرین و جنوب شرقی ایران و عمان و بحرین و درهٔ رود سند را به هم پیوند می‌داد، فعال شد. با وجود امکان شرکت در چنین شبکه‌های بازرگانی وسیعی، که وسعت و حجم مبادلات آن محل اختلاف است (شفر، ۱۹۸۲)، پیشرفت‌های فرهنگی در بلوچستان ایران در قیاس با نواحی پیرامون آن‌، در سطحی محدود باقی ماند.

💠 بسیاری از این آبادی‌ها در اوایل هزارهٔ دوم قبل از میلاد از سکته خالی شد که کاهش جمعیت یا افزایش چادرنشینیِ شبانی را نشان می‌دهد. این تغییرات را غالباً به آثار حملات هندوآریایی‌ها یا دورهٔ خشکسالی طولانی مدت نسبت می‌دهند. در هزارهٔ اول قبل از میلاد و به‌ویژه در دورهٔ اشکانیان و ساسانیان‌، وضع تغییر کرد و چنانکه افزایش تعداد آثار باستان‌شناسی حاکی است، جمعیت رو به افزایش گذاشت. یک عامل مهم در این افزایش‌، استفاده از آب قنات برای آبیاری بود که در نتیجه، ایجاد نخستین آبادی عمده را در نواحی دشت کم‌ارتفاع ممکن ساخت. متعاقب این امر، عناصر زراعی و کوچ‌نشین اقتصاد گسترش یافت. این گسترش تا نیمهٔ دوم هزاره اول میلادی ادامه یافت که به افزایش استفاده از زمین‌های کشاورزی نامساعد و کاهش توانایی ناحیه در تولید مواد غذایی لازم و مازاد برای اهالی خود انجامید. افزایش جمعیت و رقابت بر سر منابع‌، مستلزم به کار گرفتن اهرم‌های سیاسی نیرومندتری گردید که ظهور استحکامات اولیه بازتابی از آن است. مسائل افزایش جمعیت و کاهش حاصلخیزی زمین‌ها، که معلول استفاده بیش از حد از مراتع و فرسودگی خاک بود، تا دورهٔ قرون وسطی ادامه یافت. سرانجام، مسائل چاره‌ناپذیر افول منابع محیط‌زیست سبب شد که بار دیگر اهالی در سطحی گسترده آنجا را ترک کنند تا اینکه در حدود قرن یازدهم بلوچ‌ها بدانجا وارد شدند.

#تاریخ #باستان #باستان_شناسی
📃/۹۳
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

15 апреля 2025 20:00

🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام

‏━━━≼🔸≽━━━

📃 باستان‌شناسی
🪶 جیم گری شفر

‏━━━≼🔸≽━━━

💠 بنا به نظر هیوم (۱۳۵۵ش)، بر مبنای آثار پارینه‌سنگی کشف شده در درهٔ لادیز احتمالاً در دوران چهارم زمین‌شناسی، برای نخستین بار افرادی در بلوچستان سکونت اختیار کرده‌اند. مهمترین کاوشگاه‌ها، سه محل بود که در آن آلات سنگی ساده‌ای چون تبر، سنگ چخماق و وسایل ساخته شده از آن یافت شده است. از نظر سبک و نحوه ساخت، این آلات به وسایل متعلق به اوایل دورهٔ پارینه‌سنگی در نواحی خارج از ایران شباهت دارد. تاریخ دقیق این وسایل محل اختلاف است، ولی این کشفیات نشان می‌دهد که تحقیقات بیشتر دربارهٔ دورهٔ پارینه‌ سنگی در این منطقه بیجا نخواهد بود.

💠 تا اواخر هزارهٔ چهارم قبل از میلاد، شواهد چندانی دال بر سکونت بشر در بلوچستان موجود نیست. د کاردی بر مبنای حفاری‌هایش در بمپور، بر آن بود که این آبادی‌های کهن دارای پیوندهای فرهنگی نزدیکی با آبادی‌های هم‌عصر در ایالت کرمان بوده و تمام آنها احتمالاً رابطه فرهنگی غیر مستقیمی با نواحی مسکونی غرب آنجا داشته‌اند. توسی (۱۹۷۰) و لمبرگ - کارلوسکی (۱۹۷۲؛ لمبرگ - کارلوسکی و توسی‌، ۱۹۷۳) با استفاده از اطلاعات جدیدتر، استدلال کرده‌اند که اطلاعات حاصل از بمپور، عمدتاً مبین ادامهٔ گسترش فرهنگی بومی است که در ترکمنستان و شرق ایران، به‌ویژه در شهرسوخته، و جنوب افغانستان رواج داشته است. تعداد و اندازه این آثار باستانی که به سه هزار تا دو هزار سال قبل از میلاد تعلق دارند، شایان توجه نیست و ظاهراً منعکس کننده فعالیت‌های روستاییان کشاورز و شبانان چادرنشین است.

#تاریخ #باستان #باستان_شناسی
📃/۹۲
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

14 апреля 2025 14:35

🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام

‏━━━≼🔸≽━━━

📃 باستان‌شناسی
🪶 جیم گری شفر

‏━━━≼🔸≽━━━

💠 آثار تاریخی بلوچستان ایران، بسیار محدود است. اگرچه جهانگردان متقدم غالباً آثار باستانی این منطقه را وصف کرده‌اند، نخستین پژوهش باستان‌شناسی شایان توجه در اوایل دههٔ ۱۳۱۰ش صورت پذیرفت: سر مارک اورل استاین مساعی خود را بر درهٔ بمپور متمرکز ساخت و در آنجا نقاط متعددی را که از نظر باستان‌شناسی اهمیت داشت ثبت کرد و در چند محل نیز به حفاری‌هایی محدود پرداخت. طبق تحقیقات استاین، در دوران قبل از تاریخ گروه‌هایی در بلوچستان می‌زیسته‌اند که گمان می‌رود با ساکنان غرب ایران از نظر فرهنگی نسبت داشته باشند.

💠 بئاتریس دِ کاردی، در ۱۳۲۵ش در بمپور حفاری‌های محدودی کرد تا توالی دوره‌های پیش از تاریخ منطقه را روشن سازد. اگر چه دامنهٔ این حفاری‌ها محدود بود، ولی توالی دوره‌هایی را نشان داد که مرجعی اصلی برای مطالعهٔ دورهٔ پیش از تاریخ بلوچستان ایران است. گری هیوم در ناحیهٔ فلات سرحد در ۱۳۴۵ - ۱۳۴۶ش به بررسی پرداخت و به‌ویژه در صدد یافتن آثار باستانی متعلق به دورهٔ پارینه سنگی بود، ولی چند محل متأخرتر متعلق به دورهٔ پیش از تاریخ را نیز کشف کرد. جودیت ماروچک آثار سفالینه این نقاط را بررسی کرد و بعداً (در ۱۳۵۲ش) به مطالعه باستان‌شناسی آن منطقه به ترتیبی منظم پرداخت. تنها تحقيق باستان‌شناختی دیگری که تا این تاریخ به اتمام رسیده، بررسی موریتسیو توسی است که در ۱۳۵۹ش در مورد وسایل گورِدَمین صورت گرفته است.

#تاریخ #باستان #باستان_شناسی
📃/۹۱
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

13 апреля 2025 15:00

🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام

‏━━━≼🔸≽━━━

📃 دین و معتقدات بلوچ‌ها
🪶 منسِل لانگ‌ورث دیمز

‏━━━≼🔸≽━━━

💠 پایبندی کامل نسبت بدانچه قبیله آن را محترم می‌شمارد نزد همهٔ بلوچ‌ها دارای اهمیتی والاست، و این اصول نزد ایشان از معتقدات مذهب اسمی آنها نفوذ بیشتری دارد. حفظ شرف خانوادگی با تنبیه بی‌عفتی در همسران نیز بسیار مهم‌، و مکافات همسر و مرد خاطی مرگ است، گو اینکه در دوران اخیر غرامت نیز پذیرفته می‌شود. غرامت به صورت نقدی است، ولی در عمل ادای دین معمولاً از طریق ازدواج یا نامزدی زنی از خانوادهٔ مرد خاطی با مردی از خانوادهٔ شوی آسیب‌دیده انجام می‌پذیرد.

💠 به این سنت‌ها رسوم دیگری متضمن جنبه‌های خرافاتی نیز منضم است؛ به علائم و نشانه‌ها معتقدند و با بررسی رگ‌های سطحی کتف گوسفندی که تازه ذبح شده، به تفال می‌پردازند. رؤیت آلاگَزَنه در سمت چپ هنگام عزیمت به مسافرت، بدیمن است، و همین کافی است که دسته‌ای از سواران را از سفر منصرف کنند. گوشت خوک البته حرام است، ولی بلوچ‌ها محرّمات ملی یا قبیله‌ای خاص خود را نیز دارند؛ مثلاً همگان از خوردن ماهی خودداری می‌کنند و توجیه ایشان این است که آن را نمی‌توانند به شیوه مقرره یعنی سر بریدن، ذبح کنند؛ تخم‌مرغ را نیز غالباً مردار یا حرام می‌شمارند. افراد عشیرهٔ سردار کِهل، که از رندهای کچهی هستند گوشت شتر را نمی‌خورند. برخی از این محرّمات محتملاً دارای اصلی توتمیستی است. وجود چند نام قبیله یا عشیره که از اسامی گیاهان با جانوران گرفته شده تا حدى مؤید این نظریه است. ولی، در میان بلوچ‌ها و براهویی‌ها هیچ موردی از وجود اعمال تو‌تمیستی دیده نشده است.

💠 موردی از «آزمون از طریق آتش» را در میان بزدارها در ١٣٠٧ / ۱۸۸۹ نویسنده شخصاً شاهد بوده و هیوز - بولر نیز نمونهٔ دیگری از آن را با مختصر تفاوتی، و همچنین موردی از «آزمون از طریق آب» را توصیف کرده است.

💠 برخی از قبایل یا بخش‌هایی از آنها را دارای نیروی شفادهنده می‌دانند و معتقدند که ایشان با دمیدن بر بیمار، می‌توانند سلامت او را به وی بازگردانند. عشیرهٔ نوتهنی از بوگطی، قبیلهٔ کهیری و قبیله کلمتی از این جمله‌اند. قبیلهٔ کلمتی احتمالاً در اصل بلوچ نیستند ولی در حال حاضر در ایشان ادغام شده‌اند. شاید ایشان اخلاف بدعت‌گذاران قرمطی باشند که در ابتدای قرن چهارم، محمود غزنوی ایشان را از ملتان رانده بود.

پ.ن: بخش عمده‌ای از این سّنت‌ها و باورهای قدیمی که نویسنده در آن زمان دیده است امروزه منسوخ یا کمرنگ شده‌اند.

📃/۹۰
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

12 апреля 2025 15:02

🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام

‏━━━≼🔸≽━━━

📃 دین و معتقدات بلوچ‌ها
🪶 منسِل لانگ‌ورث دیمز

‏━━━≼🔸≽━━━

💠 فرشته [در تاریخ فرشته] اظهار می‌دارد که شهزاد پسر میر چاکر نخستین کسی بود که تشیع را در مُلتان باب روز کرد. افسانه‌های بلوچی به شهزاد اصل و نسبی رمزآلود نسبت می‌دهند. از این زمان به بعد، چنین به نظر می‌رسد که به تدریج بلوچ‌ها، دست کم اسماً به مذهب اهل سنت روی آورده باشند، گواینکه این امر تفاوت عملی چندانی نداشته است.

💠 مزار مشایخ یا پیران، در سراسر این سرزمین مرکز عبادت و زیارت هستند، و زیارت مهم‌ترین جنبهٔ عملی مذهب این قوم است. شکی نیست که در بسیاری موارد‌، این مزارها به زمانی قبل از ورود اسلام به منطقه تعلق دارند و بیشتر آنها هنگام مهاجرت بلوچ‌ها و براهویی‌ها وجود داشته‌اند. برخی از آنها از اهمیت بسیار برخوردارند و زوّار از دور و نزدیک به زیارت آنها می‌روند. در حالی که بعضی از آنها فقط شهرت محلّی دارند. به منظور تحقّق نذر خود، زوّار تکه‌هایی از پارچه زنگوله، شیپور، سنگواره یا اشیای دیگر به ضریح ‌می‌بندند.

💠 از جمله زیارتگاه‌های مهم مورد توجه، اینها هستند: سخی سرور؛ سلیمان شاهِ تونسا شریف، که زیارتگاه نسبتاً جدیدی است برای مسلمانان سنی؛ حضرت غوث در کوه چهل‌ تن با چهل پیر که وجه تسمیهٔ آن چهل فرزند غوث اند که بر روی کوه رها شده بودند؛ پیر سُهری در سهری کُشتَغ [کُشتَکْهه] در منطقهٔ بُغتی [بوگطی] که زیارتگاهی واقعاً بلوچی است؛ چتن شاه در نزدیکی کلات؛ پیر عمر در نزدیکی خُزدار، جایی که آزمون گناه و بی‌گناهی از طریق آب اعمال می‌شود؛ سلطان شاه در زِهری، که افراد مبتلا به تب به زیارت آن می‌روند؛ و جیوه لال [لعل] که نام دیگرش لال شاهباز است، در سِهوان سند.

📃/۸۹
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

11 апреля 2025 16:10

🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام

‏━━━≼🔸≽━━━

📃 دین و معتقدات بلوچ‌ها
🪶 م. لانگ‌ورث دیمز *

‏━━━≼🔸≽━━━

💠 در سرزمین بلوچستان به معنای وسیع آن، دو گروه اصلی یعنی بلوچ‌ها و براهویی‌ها، گرچه از نظر قومی، وضع ظاهری و زبان با یکدیگر تفاوت دارند، ولی به صورت سازمان اجتماعی واحدی به هم پیوسته‌اند. قبایلی از هر دو گروه در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند و معتقدات و اعمال مذهبی آنها را نمی توان به آسانی از هم باز شناخت. بلوچ‌ها و براهویی‌ها همگان پیرو مذهب تسنن‌اند، ولی در عمل تسامح بسیار نشان می‌دهند و بسیاری از آداب آنها به آداب اهل تشیع و دیگران، شباهت دارد. تسامح ایشان این حسن را نیز دارد که با روحی مداراکننده همراه است. گیسوی بلوچ‌ها عموماً بلند است و ریش و موی سرِ خود را کوتاه نمی‌کنند مگر موی شارب، که آن را کوتاه می‌کنند. بسیاری از همسایگانِ درست‌آیین‌تر آنها برآن‌اند که حنفیّت بلوچ چندان فراتر از این نمی‌رود و در واقع اعتقاد ایشان را به دینی مگر از نوع منفی آن، منکرند. تعداد ملایّان و سادات در میان بلوچ اندک است؛ از طرف دیگر، بقاع مشایخ یا پیران بسیار مورد احترام است. مساجد رواج چندانی ندارد، و هر کجا که یافت شود غالباً عبارت است از طرحی از سنگ‌هایی که بر روی تپه‌ای، ناشیانه در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند تا قبله را نشان دهند. بلوچ‌ها و براهویی‌ها پیش از مهاجرت به سرزمینی که اکنون بلوچستان نامیده می‌شود اسلام آوردند. این امر را می توان به دورهٔ متعاقب نخستین فتوحات اسلامی در جنوب شرقی ایران مربوط دانست. اصطخری اسلام آوردن آنها را به دوران خلفای عباسی نسبت می‌دهد.

* دانشمند بریتانیاییِ بلوچ و بلوچستان پژوه در قرن نوزده و بیست میلادی (۱۸۵۰ - ۱۹۲۲)

📃/۸۸
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

10 апреля 2025 20:34

🏛📚46 کانال جذاب تاریخی، علمی، فرهنگی و ادبی!

🎓👌اگه دنبال یادگیری مفید و محتواهای خاص هستی، حتماً یه نگاه بنداز!👇
📌 /channel/addlist/hx6xNiawF5I0ODNk

⤵️ این پایین دو کانال نمونه رو بدون جوین هم می‌تونی ببینی👀

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

10 апреля 2025 08:33

🔹 ساحل زیبای دَرَک
💠 تلاقی ریگزار و دریا

#طبیعت
💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

09 апреля 2025 09:37

🔹 رقص دسته‌جمعی بلوچی (چاپ)
💠 قلعه‌گنج کرمان

💠 @balochs_history

تاریخ و فرهنگ بلوچستان

08 апреля 2025 08:31

🔹 درخت کهنسال انجیر معابد
💠 بندر تنگ

#طبیعت
💠 @balochs_history