-
🔰 کانال مطالعات تاریخ صفویه کتب و مقالات معرف آراء نویسندگان آن‌هاست و نقل هریک از مطالب تنها با ذکر مأخذ و نام کانال مجاز است.
💬هنری فورد زمانی گفته بود که «پیری هنگامی به سراغ شما می‌آید که از یادگیری دست بکشید»
⚡️مدرسۀ مدیریت تصمیم
مجله‌ای برای توسعۀ مهارت‌های مدیریتی
🗒 هدف ما در مدرسۀ تصمیم انتشار مطالب مفید و به روزی است که افق و ایده‌های شما را در رابطه با کار و سازمان اثربخش توسعه میدهد.
✔️اگر شما هم به مباحث مدیریت سازمانی به خصوص سازمان‌های غیرانتفاعی و فرهنگی علاقه‌مندید، با کلیک بر روی لینک زیر در کانال تصمیم عضو شوید.
⬇️⬇️⬇️
/channel/+sElJqzmmy_djNjg0
/channel/+sElJqzmmy_djNjg0
🔥 برای دنبال کردن #پادکست مدرسۀ تصمیم نیز می‌توانید روی لینک زیر کلیک کنید:
https://zil.ink/tasmimschool
📕 کتاب‌های محبوبتان را با قیمت‌های باورنکردنی از ما تهیه کنید! 🤩
📗به‌جرئت ادعا داریم که «ارزان‌فروش‌ترین کتابفرشی ایران» هستیم! 😉
📣 فروش ویژۀ کتاب‌های دست‌دوم!
📚 از ۱۵٫۰۰۰ تومان به بالا!!! 😍
💰باعث افتخار ماست که خرید کتاب را برای همه آسان ساخته‌ایم! 😎
⏰ هر شب ساعت ۲۰ کلی کتاب با موضوعات مختلف (علمی، تاریخی، ادبی، روان‌شناسی، عرفانی، فلسفی، مذهبی و...) معرفی میشه!😍
💯 فقط کافیه عضو کانال ما بشید تا به‌مرور زمان صاحب کتابخونه‌ای بزرگ بشید! 😎👇
📕 @entesharatesmailia 👈
📕 @entesharatesmailia 👈
📕 @entesharatesmailia 👈
🏛 نشانی: قم، خیابان معلم، میدان روح‌الله، نشر دارالتفسیر.
☎️ تماس: 09353346623
❌⬆️متاسفانه این کانالا فقط واسه صد نفر اول رایگانه؛بعد پولی میشه...
❌❌ظرفیت باقی مونده 26 نفر...
❄️ فهرست برترین‌های آموزشی، تاریخی، ادبی و فرهنگی!
🔥 روی لینک زیر بزنید و عضو کانالهای دلخواه خود شوید:
💎 /channel/addlist/EL6CS4FZ4N1iNmQ8 👈🏻
📚زبان‌شناسی و فراتر از آن!
🌍 اگر علاقه‌مند به حوزۀ زبان‌شناسی فرهنگی و پژوهش در زبان‌های ایران و جهان هستید، به درگاه تلگرامی «زبان‌شناسی و فراتر از آن» یا «کانال آن در واتساپ» بپیوندید. این درگاه محفلی است برای آشنایی با هرآنچه در پیوند با زبان و فرهنگ است!
📕 @Beyondlinguistics 👈
📕 @Beyondlinguistics 👈
⭕️⭕️⭕️⭕️⭕️⭕️⭕️⭕️⭕️
سری جدید کانال های 💘💘💘با قیمت ۵ تا ۱۰ میلیون تومان را فقط امشب با شما به اشتراک میگذاریم
/channel/addlist/1aea_hCh3SMzODI8
😀😀😀😀😀😀😀😀😀
@Tabevip
⭕️⭕️⭕️⭕️⭕️⭕️⭕️⭕️⭕️
سری جدید کانال های 🔠🔠🔠 با قیمت ۵ تا ۱۰ میلیون تومان را فقط امشب با شما به اشتراک میگذاریم
/channel/addlist/t-drcfB3miE5MGI0
😀😀😀😀😀😀😀😀😀
@Tabevip
✨ تاریخ ایران (ناوک) | سفری به گذشته‌ی پرشکوه!
📜 در کانال تاریخ ایران (ناوک)، با رویدادهای مهم، رازهای باستانی و شخصیت‌های تأثیرگذار تاریخ ایران از دل مقاله‌های معتبر دانشگاهی آشنا شوید!
🔍 اگر عاشق کشف میراث کهن ایران هستید، اینجا جایی برای شماست!
📌 به ما بپیوندید:
تاریخ ایران (ناوک)
🌟 تاریخ در انتظار شماست!
📕 @Naavak_History 👈🏻
📕 @Naavak_History 👈🏻
🎬 🎬 🎬 🔴 💎 🔴 🎬 🎬 🎬
به مناسبت روز مادر و هدیه به تمام بانوان جهان
پکیج کاملی از کانالهای ⭕️ رو برای ❇️❇️❇️ نفر اول رایگان میکنیم
/channel/addlist/UABabSXxflYwOTI8
📣 مدت زمان جوین بسیار محدود است ....
🕯 یا قدیم
کتاب‌های کمیاب، نایاب و چاپ قدیم را در کتابفروشی "کهن‌فرصت" بیابید.
گر یارِ نو آمدت در آغوش
از یارِ کهن مکن فراموش
/channel/kohanforsat
/channel/kohanforsat
/channel/kohanforsat
🆕🆕🆕🆕🆕🆕🆕🆕🆕🆕🆕
📣 بچه ها پیوی درخواست زیاد دادین که نتونستید جوین بشید
دلمون نیومد ظرفیتو 0️⃣2️⃣ نفر دیگه افزایش دادیم از آخرین فرصت استفاده کنید 🫠
/channel/addlist/2kXMQF9k-58xMDJk
● نقش پوشالی شاه اسماعیل اول در تأسیس صفویه
• علی سالاری شادی
خاندان صفوی از عصر جنید با پیوند و اتکا به قبایل آسیای صغیر رویکرد جدیدی را تجربه کردند. این پیوند باعث شد تا قبایل موسوم به قزلباش در عصر انحطاط سیاسی و نظامی ایران فردی از این خاندان را به سلطنت بنشانند. ولی مورخان قدیم و حتی محققان معاصر با دست‌کم گرفتن آن موارد و با صرف‌نظر کردن از قدرت قاطع و بی‌چون‌وچرای قبایل قزلباش و انحطاط سیاسی و نظامی منطقه و از جمله ایران، فرایند برآمدن صفویه را مرهون شخصیت ماورائی، توان رهبری و استعداد و ذکاوت شاه اسماعیل اول دانسته‌اند. درحالی‌که چنانچه تمام زمینه‌ها با دقت بررسی شود و از طرفی فرایند برآمدن صفویان درست رصد گردد، شاه‌اسماعیل صرفاً نقشی ظاهری و پوشالی داشته و چیزی بیش از آلت دست سران قزلباش نبوده است.
● عواقب ورود قبایل قزلباشان صفوی به ایران
• علی سالاری شادی
حکومتی که به نام شاه اسماعیل رقم خورد، از منظر اجتماعی و اقتصادی سودی برای مردم نداشت و در واقع، مرحله‌ای از ترقی تاریخی نیز نبود. حتی در آن نوعی عقب‌گرد اقتصادی و اجتماعی به چشم می‌خورد. از این منظر، ورود عنصر قبیله‌ایِ آسیای صغیر و ازدحام آن‌ها در محیط ایران، نوعی تنزل اجتماعی بود. تلفات انسانی مردم شهرنشین و فرار دانشمندان و علمای ایران، نتایج طبیعی ورود این عنصر قبیله‌ای بود که در مجموع، محیطی منحط و قهقرایی برای ایران ایجاد کرد. این باعث رونق و گسترش نظام ملوک‌الطوایفی و خان‌وخان‌بازی در ایران گشت. قبایل قزلباش که خود را صاحب و شریک سلطنت می‌دانستند، طمع سیری‌ناپذیری در تصاحب ایالات و مناطق داشتند؛ هنوز ده سال از تشکیل حکومت صفوی نگذشته بود که از هرات تا بغداد را بین خود تقسیم کردند و تقریباً، تمام شهرهای بزرگ و کوچک و ایالات مفتوحه در اختیار سران قبایل قزلباش قرار گرفت.
✅[به دلیل درخواست مکرر شما برای اخرین بار لینک کانال ( VIP ) رو میذارم خواهشا دیگه کسی تو PV درخواست نکنه]
✅ اینم لینکش برای آخرین بار👇
/channel/addlist/0tsdNJnrkXJjYTk0
● رویکرد و موضع‌گیری مورخان هنگامۀ انقراض در قبال سقوط صفویه و حاکمیت نادر
• علی سالاری شادی
با انقراض صفویه، مورخانی چون حزین لاهیجی، محمدخلیل مرعشی، سلطان‌هاشم و ابوالحسن قزوینی، آثاری نوشتند که تأکیدشان بر خاتمۀ صفویه، تسلط افاغنه، ظهور نادر و مسائل مرتبط با هوداران صفوی بوده است. وجه‌اشتراک این مورخان، گذشته از مقارنۀ زمانی و مهاجرت به هند، صفویه‌دوستی و مخالفت با افغان‌ها و نادرشاه با برجسته‌سازی و حتی جریان‌سازی هواداری از صفویه است. آنان اغلب به‌طور گزینشی سخنانی را در ناخرسندی از سقوط صفویه و پیامد آن مطرح ساخته‌اند، اما پاره‌ای از مطالبشان با واقعیات موجود متفاوت است. این پژوهش درصدد پاسخ‌گویی به این پرسش اساسی است که مطالب و ادعاهای این مورخان، مانند حضور و وجود جریان قوی صفویه‌دوستی، اخباری پرنقش از شاه طهماسب دوم، گزارش‌هایی از فروکاهی موقعیت نادر و سایر دلایل تا چه حد با واقعیات مطابقت دارد؟ بررسی‌ها حاکی از آن است که این مورخان با چشم‌پوشی از واقعیت‌ها، اغلب آرزوی مطلوب خود را بیان کرده‌اند، هرچند دربارۀ آن نیز به‌دلیل نگرش‌های مختلف با یکدیگر اختلافاتی دارند.
🔰 @SafavidStudies | مطالعات صفویه
💎💎💎💎💎💎💎💎💎💎💎
‼️ دوساعت دیگه پاک میشه .....
سری جدید فول 🤩🤩🤩
/channel/addlist/6swd16VyhHFlY2M8
⭕️⭕️⭕️⭕️⭕️⭕️⭕️⭕️
سری جدید کانال های 🌫🤍🌫 با قیمت ۵ تا ۱۰ میلیون تومان را فقط امشب با شما به اشتراک میگذاریم
/channel/addlist/6swd16VyhHFlY2M8
⏰⏰⏰⏰⏰⏰⏰⏰⏰
@Tabevip
📘 فهرست برترین‌های آموزشی، تاریخی، ادبی و فرهنگی!
❄️ روی لینک زیر بزنید و عضو کانالهای دلخواه خود شوید:
💎 /channel/addlist/UTbynWPzYqE4YjU0 👈🏻
❌⬆️متاسفانه این کانالا فقط واسه صد نفر اول رایگانه؛بعد پولی میشه...
❌❌ظرفیت باقی مونده 26 نفر...
❌⬆️متاسفانه این کانالا فقط واسه صد نفر اول رایگانه؛بعد پولی میشه...
❌❌ظرفیت باقی مونده 26 نفر...
● نقش نهادینۀ قزلباشان در حاکمیت صفویان
• علی سالاری شادی
این تصور غلط و شتاب‌زده که ادعا شود نقش قزلباشان در حکومت صفویان از زمان شاه عباس اول به بعد کاهش یافت، نیاز به اصلاح دارد. باید دانست که قزلباش‌ها ریشۀ حاکمیت صفوی بودند و چنان نهادینه شده بودند که حتی با سقوط صفویه، دو سلسلۀ بعدی یعنی افشار و قاجار نیز از همین قزلباشان برخاستند. از طرفی حتی میرزابیگ جنابدی، مورخ معاصر عباس اول، از این شاه صفوی با عنوان «پادشاه قزلباش» یاد کرده است.
🔔🔔🔔🔔🔔🔔🔔🔔🔔🔔🔔🔔
⚠️ فرصت رو از دست ندید ⚠️
همین حالا عضو این فولدر🔤🔤🔤بشید
تا بهترین کانال های پولی تلگرام رو یکجا داشته باشید ⬇️
/channel/addlist/x9FDzM5v39EwMzBk
🕛ظرفیت محدود برای 100 نفر ....
🌟🌟🌟 🩶 @TabeViP 🩶 🌟🌟🌟
● شاه عباس اول و افسانۀ افول جایگاه قزلباشان
• ایلیا پائولوویچ پطروشفسکی
متأثر از تلقی غلط سِر جان مَلکُم (مورخ انگلیسی)، مدتی مدید در کتب تاریخی این تصور شیوع یافت که شاه عباس اول رسماً قوای نظامی قبایل قزلباش را ملغی و منهدم کرد و به‌جایشان یک سازمان جنگی نوین به‌نام شاهسون ایجاد کرد که افراد از قبایل متنقل اقوام مختلف، قادر به عضویت در آن بودند. اینک اما قاطعانه باید گفت که این مطلب فقط یک افسانه بوده که بعدها جعل و متداول شده است. منابع معاصر شاه عباس اول هیچ چیزی دراین‌باره ننوشته‌اند. حتی برعکس، از نوشته‌های اسکندربیگ منشی و دیگر وقایع‌نگاران پیداست که اتحادیۀ سیاسی و نظامی قبایل قزلباش همچنان پایدار و پابرجا بوده است.
😤 پژوهشکدهٔ تاریخ و فرهنگ بلوچستان 😝
🌼 کـانالی بـرای دوستداران فرهنگ بـلوچ
☕️ داستان‌های عاشقانه بلوچی
🤴 معرفی پادشاهان بلوچ
☀️ معرفی اسطوره‌های تاریخی بلوچ؛ بانو بانَلی، میرچاکر خان، میران، میر همل هوت و...
🌳 زیبایی‌های طبیعت منحصر به‌فرد بلوچستان
🔸 @balochs_history
🔸 @balochs_history
🥶🥶🥶🥶🥶 🥶🥶🥶🥶🥶
🥶🥶🥶🥶🥶 🥶🥶🥶🥶🥶
🥶🥶🥶🥶🥶 🥶🥶🥶🥶🥶
🔝 بزن روی اینجا تا عضو کانالای پولی تلگرام بشی 👆😎
🎬 🎬 🎬 🔴 تـــــو جـــه 🔴 🎬 🎬 🎬
هزینه ورود به این‌کانال ها 1️⃣میلیون میباشد
فقط دو دقیقه میزارم تا لینک باطل نشه ⬇️
/channel/addlist/2kXMQF9k-58xMDJk
🎬 🎬 🎬 🔴 شرکت در تبادل 🔴 🎬 🎬
O_O
♦️رد ادعای اخیر مقصودعلی صادقی درمورد مکاتبات ترکی صفویان با عثمانی
متأثر از توصیف نادرست برنارد لوئیس دربارۀ نامه‌نگاری‌های دو پادشاه صفوی و عثمانی در آستانۀ جنگ چالدران، برخی پنداشته‌اند که سلطان سلیم شاه به دشمن خود نامۀ فارسی می‌نوشت ولی شاه اسماعیل اول پاسخ ترکی می‌داد که از عجایب روزگار بوده است.[۱] اما باید دانست که برداشت یادشده نادرست و نابجاست؛ زیرا پیش از نبرد، سلیم دو نامۀ فارسی و دو نامۀ ترکی نوشت و تنها پاسخ اسماعیل نیز فارسی بود. لوئیس می‌بایست متناسب با سخن خود که فارسی را زبان شهرنشینان فرهیختۀ آسیای صغیر و ترکی را زبان مادری قبایل صفوی برخاسته از آنجا دانسته، به زبان ادبی دو پادشاه اشاره می‌کرد و می‌نوشت که شاه ایران ترکی‌سرا بود و خداوندگار روم فارسی می‌سرود؛ امری که البته جای هیچ شگفتی ندارد، زیرا دو عنصر نژاد و زبان نقشی در اختلافات عقیدتی عثمانیان با قزلباشان غالی ایفا نمی‌کرد.
اما جدا از نادرستی سخن برنارد لوئیس، نباید از یاد برد که نامه‌هایی ترکی از صفویان به دولت عثمانی در دست است. دراین‌باره نیز بررسی حاضر ضمن استناد بر یکی از مجموعه‌منشآت دست‌اول عثمانی، به رد ادعای اخیر مقصودعلی صادقی گندمانی می‌پردازد که حین یک مصاحبه، منکر وجود نامه‌های ترکی شاهان صفوی به پادشاهان عثمانی شده است.
صادقی بعد از تأکید بر اینکه اغلب مکاتبات داخلی و خارجی دولت صفوی صرفاً فارسی بوده و اسناد ترکی موجود علل خاصی داشته، مکاتبه‌های تاریخی دولت‌های صفوی و عثمانی را مؤکد و مجزا متذکر شده است. او با گوشزد اینکه عثمانیان از زمان سلیم اول به بعد سعی می‌کردند به همه‌جا فقط ترکی نامه بنگارند، با تأکید خاصی می‌افزاید که هر پادشاه صفوی «هیچ‌وقت» پاسخ ترکی به نامه‌های عثمانی نمی‌داده، بلکه همیشه فارسی جواب می‌نوشته است! سپس با لحنی مطمئن می‌گوید که این وضعیت یک امر خیلی روشن است و حتی می‌توانید در مجموعۀ موسوم به منشآت‌السلاطین که تألیف منشی دیوان و دربار عثمانی یعنی احمدپاشا فریدون‌بیگ توقیعی بوده، همۀ نامه‌ها را ببینید تا دریابید که پادشاه عثمانی به ترکی می‌نوشته ولی پادشاه ایران فقط به فارسی جواب می‌داده است.
البته بیان چنین سخنانی تازگی ندارد و پیش‌تر نیز مدیرمسئول وب‌سایت موسوم به «آذری‌ها» در بخشی از یادداشتی پراشتباه نوشت که «حتی یک نامه از شاهان صفوی به خلفای عثمانی نمی‌یابید که به ترکی باشد، اما همۀ نامه‌های خلفای عثمانی به صفویه فارسی است.» سپس افزود که «دراین‌باره می‌توان به منشآت‌السلاطین (منبع دست‌اول عثمانی) و مجموعۀ چندجلدی مکاتبات عصر صفوی تألیف عبدالحسین نوائی (مرجع ایرانی) نگریست.» این اظهارنظر ناشیانه دقیقاً نقطۀ مقابل اشارۀ کلی صادقی به زبان رایج نامه‌های پادشاهان عثمانی به صفویان است که البته، نقطۀ مشترک نظرات هردو در تأکید کاذب بر منابع و اصرار قاطع بر عدم وجود نامۀ ترکی از سوی صفوی‌ها به عثمانیان است.
اما برخلاف تصور مذکور، حداقل مروری دقیق بر دومین مجلد مجموعۀ منشآت‌السلاطین، حاکی از وجود چهار نامۀ ترکی از سوی صفویان به عثمانیان است که اتفاقاً جملگی نیز توسط نوایی نقل و تصحیح شده‌اند و البته، نظر به حفظ ایجاز ردیۀ حاضر با تمرکز بر منبع اصلی، لزومی به ذکر آثار مجزای نوایی و قید رقم صفحات مربوطه نیست. مسلماً بررسی تفصیلی محتوای مکاتبات مذکور در ذیل نیز مجال جدا می‌طلبد.
نامۀ نخست، جواب ترکی شاه طهماسب اول به مکاتبۀ سلطان سلیمان شاه دربارۀ پسرش بایزید است که با برادر مهترش جنگید و بر پدرش شورید، ولی سرانجام ناکام ماند و شکست‌خورده رهسپار و پناهندۀ دربار صفوی شد؛ دومی نیز شفاعت‌نامۀ ترکی طهماسب به شاهزاده سلیم برای درخواست بخشیدن برادر کهترش است؛ سومین مکتوب مندرج نیز نامۀ ترکی شاه صفی اول به سلطان ابراهیم خان با هدف تأیید مؤکد عهدنامۀ صلح دو همسایه همراه با ذکر هدایای ارسالی دولت ایران به دربار خداوندگار است؛ مکاتبۀ چهارم نیز نامۀ ترکی شاه عباس اول به سردار عثمانی فرهادپاشا در زمان سلطان مراد سوم، جهت اعلام تمایل به مصالحه و تهیۀ مقدمات عقد معاهدۀ صلح است.[۲]
فلذا کذب محض ادعای صادقی و امثال وی با ملاحظۀ موارد مذکور کاملاً مبرهن است. مع‌الوصف، اگر مدعای ایشان تعمدی و مغرضانه نباشد، قطعاً بدون مطالعۀ دقیق مستندات موجود و خاصه منشآت‌السلاطین فریدون‌بیگ، مرتکب قضاوت عجولانه و اظهارنظر غلط شده است. بیان چنین برداشت نابجای شتاب‌زده‌ای توسط یک مدرس دانشگاه تأسف‌آور است! در خاتمه ناگفته نماند که سایر مکاتیب و منشآت عثمانی و صفوی نیز هریک از حیث وجود مکاتبات ترکی صفویان قابل تحقیق و لایق تدقیق هستند.
🔻یادداشت‌ها:
۱. برنارد لوئیس. خاورمیانه، ترجمۀ حسن کامشاد (تهران: نشر نی، ۱۳۹۶)، ص ۱۲۰.
۲. منشآت السلاطين (استانبول: دار الطباعة العامرة، ۱۲۷۵)، ج ۲، ص ۳۴-۳۳، ۳۸-۳۶، ۳۰۱، ۳۲۳.
🔰 @SafavidStudies | مطالعات صفویه
♦️نقد اظهارنظر غلط مقصودعلی صادقی دربارۀ زبان ترکی در ایران صفوی
زبان ترکی در تمام مدت حکومت صفویان بر ایران، زبان رایج و مرسوم دربار و اردوی صفوی بود و حتی انتقال پایتخت از تبریز به قزوین و اصفهان نیز هیچ‌گاه از اهمیت آن نکاست، زیرا ترکی زبان مادری شاهان و قزلباشان صفوی بود. قوای بانی این حکومت عمدتاً ترک بودند و زبان ترکی با تکلم شایع میان رجال دربار و افراد قشون صفوی اهمیت سیاسی زیادی یافت، وضعیتی که توسط معاصران صفویان و محققان متأخر، صریحاً ذکر و تأیید شده است.[۱]
اما علی‌رغم وضوح قضیه، اخیراً مقصودعلی صادقی گندمانی در اظهارنظری عجولانه، ضمن نقل ناقص و غیردقیق نظرات محققان و تحریف سهوی محتوای صریح گزارشات تاریخی، با تعریف مؤکد مفهوم «زبان رسمی» در معنای صرف «زبان دیوان و مکاتبات»، سعی بر تحاشی از نقش بارز ترکی داشته است.
او مدعی وجود نوعی «خلط مبحث» شده و بانی آن را بعضی از سفرنامه‌نویسان اروپایی دانسته که وقتی درون دربار صفوی شاهد «محاورۀ بالاجبارِ» شاهان با قزلباشان بودند، اشتباهاً می‌پنداشتند که زبان رسمی دربار صفویان ترکی است! بعد با لحن و تأکید خاصی افزوده که «متأسفانه»، محققان امروزی نیز ترکی را زبان رسمی دربار معرفی کرده‌اند، غافل از اینکه زبان رسمی در درجۀ اول و به معنای دقیق کلمه، نه زبان محاورات پادشاه و اطرافیان، بلکه زبان دیوان اداری بوده که غالباً فارسی بود.
تعبیر «بالاجبار» در توصیف محاورۀ ترکی شاهان و قزلباشان بس غریب و ناصواب است! سلطنت صفویان محصول اتکای عمده بر قوای ترکمانان غالباً برخاسته از آناتولی و شام بود. حضور مستمر قوای ترک در مساعی ناموفق نهضت جنید و حیدر، منجر به صیانت از اسماعیل خردسال و رشد او توسط سران قبایل قزلباش شد. لذا ترکی از بدو صفویه زبان مادری شاهان و دودمان سلطنتی بود و اصلاً مجبور نبودند تا فراتر از دو قرن ترکی بگویند! از طرفی، حضور قاطع قزلباشان و تکلم ترکی نیز امری دال بر رواج آن در دربار بوده است. فلذا دقیقاً شخص صادقی مرتکب خلط مبحث شده است!
برخلاف مغالطۀ صادقی، آنچه شاهدان اروپایی نوشته‌اند نیز دربارۀ زبان مادری مرسوم و معمول دربار سلطنتی و قوای نظامی بوده که در آن‌ها ندرتاً به فارسی تکلم می‌شد و بعلاوه، اتفاقاً جملگی بر رواج فارسی در دیوان و مکاتبات اداری تأکید کرده‌اند. اما اگر واقعاً تداول درباری زبان فارسی بیش از ترکی یا حتی نسبتاً مساوی بود، مسلماً درک و ذکر آن برای شاهدان دشوار نبود. وقتی محققان معاصر ما نیز همین تفکیک را قائل‌اند و تعبیر «رسمی» را فقط در معنای رواج و شیوع سیاسی ترکی در دربار و اردو دانسته‌اند، دیگر چه جای تأسف و تأکید بر زبان اداری و کتابی دارد؟! آنان غافل از زبان مرسوم دیوان صفویان نبوده‌اند و ضعف صادقی در نقل دقیق مقوله جای تأمل دارد! وقتی علی‌رغم وجود برخی مکاتبات ترکی فقط فارسی زبان رسمی «دیوان» بوده، چرا مجزا نباید ترکی را زبان رسمی «دربار» یاد کرد؟!
دراین‌باره گزارشات اروپایی پرشماری در دست است که قبلاً تورخان گنجه‌ای و حسن جوادی و ویلم فلور شماری از آن‌ها را عیناً در مقالات ارزندۀ خود نقل کرده‌اند و مطالعۀ آن‌ها توصیه می‌شود. اما محض حفظ ایجاز و البته نظر به اشارۀ مبهم صادقی، در اینجا به نقل گزارش یک سیاح ایتالیایی بسنده می‌کنم.
صادقی جهت تقلیل صبغۀ تکلم ترکی بین درباریان صفوی، از ترجمۀ ترکی محاورۀ فارسی سفیر اروپایی توسط شاه عباس اول برای قزلباشان یاد می‌کند. احتمالاً منظور او پیِترو دلا واله باشد که البته، او نوشته شاه با وی خوشامدگویی و گفتگوی ترکی می‌کرده و برای برخی به فارسی بازمی‌گفته است.[۲] این جهانگرد چند تصریح دیگر نیز به رواج ترکی در ایران صفوی داشته است.
او نوشته که ترکی در ایران به اندازۀ فارسی رایج است و علی‌رغم نقش مهم فارسی در مکاتبات اداری، ترکی زبان عادی و جاری عموم درباریان و نظامیان است و رجال کشوری و لشکری همه بدان سخن می‌گویند و قسم اعظم مردم هر دو زبان را می‌آموزند. پیترو این وضعیت را ناشی از کثرت ترکان در دستگاه و سپاه صفویان می‌داند و حتی یادآور می‌شود که بزرگان قزلباش فارسی را زبانی ادبی و زنانه ولی ترکی را زبان جنگی و مردانه می‌دانند. نکتۀ حائز توجه آنکه می‌نویسد شاه عباس اول نیز غالباً ترکی می‌گوید و از اینکه ترکی‌زبان است به خود می‌بالد![۳]
مسلماً اظهارنظر یک‌سویه بدون مرور و نقل دقیق منابع تاریخی و مآخذ تحقیقی، دور از شأن یک مدرس دانشگاه است.
🔻یادداشت‌ها:
۱. برای اطلاع جامع رک: گنجه‌ای، تورخان. ۱۹۹۹. «زبان ترکی در دربار صفویه در اصفهان.» تریبون ۴: ۷۹-۷۳؛
Floor, W., & Javadi, H. 2013. "The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran." Iranian Studies, 46(4): 569-581.
۲. ترجمۀ فارسی سفرنامۀ پیترو دلا واله (تهران: علمی و فرهنگی، ۱۳۷۰)، ص ۲۲۹، ۲۳۸.
۳. همان، ص ۹، ۸۷، ۱۲۹.
🔰 @SafavidStudies | مطالعات صفویه