2514
فرهنگستان زبان و ادب فارسی The Academy of Persian Language and Literature @theapll https://telegram.me/theapll www.apll.ir مدیر وبگاه/ کانال @The_apll روابط عمومی Public Relations @PR_APLL
درست بنویسیم (۱۲)
لهجه یا لحجه؟
✅ لهجه‌اش بسیار شیرین است نه
❌ لحجه‌اش!
@theapll
به‌مناسبت بیست و ششم مهر، روز تربیت بدنی و ورزش، با چند واژۀ مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی آشنا شویم:
🔸بازی جوانمردانه (fair play)
بازی کردن مطابق قوانین و بدون تقلب.
🔸قهرمانی (championship)
کسب عنوان نخست در یک رویداد ورزشی.
🔸پرورش اندام (bodybuilding)
تقویت عضلات بدن با حرکات قدرتی.
🔸شیرجه (dive)
۱- جهش بلند به طرفین و فرود دازکش دروازه‌بان به‌منظور تصاحب یا مهار توپ.
۲- پرش شناگر به داخل آب، معمولاً با سر.
🔸نشان‌آور (medalist)
ورزشکاری که در یک رقابت یا رویداد ورزشی برندۀ نشان می‌شود.
🔸کرجی‌رانی (rowing)
ورزش قایقرانی با کرجی
🔸شهرآورد (derby)
مسابقۀ ورزشی بین دو تیم رقیب از یک شهر یا منطقه.
🔸رنگاجنگ (paintball)
ورزشی که در آن شرکت‌کنندگان در تیم‌های یک یا چندنفره با تفنگ مخصوص، توپ‌های حاوی رنگ را به حریفان خود شلیک می‌کنند.
🔸گُل‌پاک (clean sheet)
تیم یا دروازه‌بانی که در یک بازی گلی دریافت نکرده باشد.
🔺این واژه‌ها با همکاری کارگروه ورزش گروه واژه‌گزینی، مرکب از استادان و نخبگان حوزۀ ورزش پیشنهاد و تصویب شده است.
@theapll
پوشۀ شنیداری نود و ششمین سخنرانی ماهانهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی
دکتر باقر صدری‌نیا (عضو وابستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی)
نقدِ ادبی در عصر مشروطه
فرهنگستان زبان و ادب فارسی – دوشنبه، بیست و دوم مهر ۱۴۰۳
@theapll
فارسی را پاس بداریم (۱۱)
پایانه یا ترمینال؟
بگوییم ✅ پایانه
نگوییم ❌ ترمینال
@theapll
آشنایی با زبان‌های ایرانی (۱۰)
زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو
زبان‌ها و گویش‌های ایرانی دستۀ غربی
گروه گویش‌های کردی
گویش‌های این گروه را به سه شاخه می‌توان تقسیم کرد:
۱ـ شاخۀ شمالی، که خود به دو زیر شاخۀ غربی و شرقی تقسیم می‌شود.
۲ـ شاخۀ مرکزی، که در شمال شرقی عراق، در شهرهای سلیمانیه، اَربیل، کَرکوک، خانقین رواج دارد و «سورانی» نیز نامیده می‌شود.
۳- شاخۀ جنوبی، که اغلب در غرب ایران رواج دارد.
* زبان کردی، از آثار ادبی مکتوب و نسبتاً کهنی برخوردار است.
برگرفته از: فرهنگ تطبیقی_موضوعی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو، محمد حسن‌دوست، انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۸۹، ص نوزده.
@theapll
بیستم مهرماه، روز بزرگداشت حافظ
@theapll
نام بعضی نفرات
رزق روحم شده است.
وقت هر دلتنگی
سویشان دارم دست
جرئتم می‌بخشد
روشنم می‌دارد.
نیما یوشیج
#بحر_در_کوزه
@theapll
نود و ششمین سخنرانی ماهانهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار می‌شود:
نقدِ ادبی در عصر مشروطه
سخنران: باقر صدری‌نیا
(عضو وابستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی)
دوشنبه، ۲۳ مهرماه ۱۴۰۳
ساعت: ۱۱
نشانی:
بزرگراه شهید حقّانی، بعد از ایستگاه مترو، ورودی کتابخانهٔ ملی، بلوار دکتر حسن حبیبی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، طبقهٔ سوم.
@theapll
فارسی را پاس بداریم (۱۰)
فرایند یا پروسه؟
بگوییم ✅ فرایند
نگوییم ❌ پروسه
@theapll
پانزدهم مهر، زادروز سهراب سپهری (۱۳۰۷- ۱۳۵۹)
اهل کاشانم
روزگارم بد نیست
تکه‌نانی دارم
خرده‌هوشی
سر سوزن ذوقی
مادری دارم بهتر از برگ درخت
دوستانی بهتر از آب روان
و خدایی که در این نزدیکی‌ست...
@theapll
نکته‌هایی از دستور خطّ فارسی
کسرۀ اضافه
🔸 نشانۀ کسرۀ اضافه در خط آورده نمی‌شود، مگر برای رفع ابهام و پرهیز از بدخوانی:
حکومتِ نظامی/ حکومت‌نظامی
🔸 واژه‌هایی مانند رهرو، پرتو، جلو، در حالت مضاف، گاهی با هم‌خوان (صامت) میانجی «ی» می‌آید، مانند «پرتوی آفتاب» و گاهی بدون آن، مانند «پرتوِ آفتاب». آوردن یا نیاوردن هم‌خوان میانجی «ی» به تلفظ بستگی دارد.
🔸 واژه‌هایی که «ها»ی پایانی آن‌ها تلفظ نمی‌شود، در حالت اضافه، علامت «ۀ/ ۀ» میگیرند. این علامت کوتاه‌شدۀ «ی» (یای کوتاه) است و نباید آن را با نشانۀ همزه اشتباه گرفت:
برنامۀ روزانه
🔸 واژه‌هایی که «ها»ی پایانی آن‌ها تلفظ می‌شود، در حالت اضافه، کسره میگیرند، امّا گذاشتن این کسره در نگارش الزامی نیست:
بازدهِ تولید
🔸 واژه‌هایی که واج پایانی آن‌ها همزه است، در حالت اضافه، کسره میگیرند، امّا گذاشتن این کسره در نگارش الزامی نیست:
تلألؤِ افکار
🔸 «ی» در وام‌واژه‌های عربی که واج پایانی آن‌ها الف مقصوره «یٰ» است (و «آ» تلفّظ می‌شود)، در هنگام اضافه شدن به کلمۀ پس‌از خود، به «الف» تبدیل می‌شود:
عیسای مسیح
@theapll
درست بنویسیم (۱۱)
سرمه‌ای یا سورمه‌ای؟
✅ سرمه‌ای رنگ زیبایی است نه
❌ سورمه‌ای!
@theapll
یازدهم مهر، سالگرد درگذشت یحیی ماهیار نوابی (۱۲۹۱-۱۳۷۹)
@theapll
دهم مهرماه، زادروز مهرداد بهار (۱۳۰۸-۱۳۷۳)
@theapll
هشتم مهرماه، روز بزرگداشت مولانا
ز سبو فغان برآمد، که ز تفّ می شکستم
هله ای قدح به پیش آ، بستان عقار، باری
چو شکار گشت باید، به کمند شاه اولی
چو برهنه گشت باید به چنین قمار، باری
@theapll
دست‌هایم را در باغچه می‌کارم
سبز خواهم شد
می‌دانم، می‌دانم، می‌دانم
و پرستوها در گودی انگشتان جوهری‌ام
تخم خواهند گذاشت
فروغ فرخزاد
#بحر_در_کوزه
@theapll
نکته‌هایی از دستور خطّ فارسی
واژه‌های دارای هجای میانی و پایانی «ـ ووـ»
🔸واژه‌های دارای هجای میانی و پایانی «ـ ووـ» با دو واو نوشته می‌شوند:
داوود، طاووس، کیکاووس، لَهاوور ، هَوو
🔸تبصره: در مورد نام‌های خاص، کاربرد املای شناسنامه‌ای/ ثبتی جایز است:
داوود، داوودی/ داود، داودی؛ کاووس، کاووسی/ کاوس، کاوسی
@theapll
بیست و چهارم مهرماه، سالگرد درگذشت محمد فرخی یزدی (۱۲۶۸-۱۳۱۸)
شب چو در بستم و مست از می نابش کردم
ماه اگر حلقه به در کوفت جوابش کردم
دیدی آن ترک ختا دشمن جان بود مرا
گرچه عمری به خطا دوست خطابش کردم
منزل مردم بیگانه چو شد خانۀ چشم
آنقدر گریه نمودم که خرابش کردم
شرح داغ دل پروانه چو گفتم با شمع
آتشی در دلش افکندم و آبش کردم
غرق خون بود و نمی‌مرد ز حسرت فرهاد
خواندم افسانۀ شیرین و بخوابش کردم
دل که خونابۀ غم بود و جگرگوشۀ درد
بر سر آتش جور تو کبابش کردم
زندگی کردن من مردن تدریجی بود
آنچه جان کند تنم عمر حسابش کردم
@theapll
بیست و دوم مهر، زادروز رضا سیدحسینی (۱۳۰۵-۱۳۸۸)
عضو وابستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی
@theapll
بیست و یکم مهر، سالگرد درگذشت غلامحسین مصاحب (۱۲۸۹- ۱۳۵۸)
@theapll
نوزدهم مهر، زادروز محمدرضا شفیعی کدکنی (۱۳۱۸)
هیچ می‌دانی چرا چون موج
در گریز از خویشتن پیوسته می‌کاهم؟
زان که بر این پردهٔ تاریک
این خاموشی نزدیک
آنچه می‌خواهم نمی‌بینم
وآنچه می‌بینم نمی‌خواهم
@theapll
هجدهم مهر، سالگرد درگذشت مصطفی مقرّبی (۱۲۹۳-۱۳۷۷)
عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی
(تاریخ عضویت پیوسته: ۱۳۷۴/۴/۱۲)
برخی از آثار:
تاریخ جهان برای خردسالان، ویرجیل مورس هیلیر (ترجمه)؛ سقوط قسطنطنیه، برناردین کیلتی (ترجمه)؛ سه مقاله دربارهٔ ویس و رامین (ترجمه)؛ ترکیب در زبان فارسی؛ دیوان حافظ (تصحیح، با همکاری ابوالقاسم انجوی شیرازی)؛ عقاید تربیتی فردوسی به‌موجب شاهنامه؛ فرهنگ اصطلاحات جغرافیا (با همکاری غلامحسین مصاحب، احمد آرام، وصفی اصفیا و حسین گل‌گلاب)؛ فرهنگ‌نامۀ فارسی (جلد هجدهم: مخصوص زبان و فرهنگ فارسی، با همکاری احمد آرام، رضا اقصی، محمود بهزاد و نجف دریابندری)؛ مقایسۀ عقاید فلسفی رواقی با آراء فلسفۀ اپیکوری؛ هژده گفتار.
@theapll
هفدهم مهرماه، زادروز گلی ترقی (۱۳۱۸)
@theapll
شانزدهم مهر، سالگرد درگذشت محمد دبیرسیاقی (۱۲۹۸-۱۳۹۷)
@theapll
پانزدهم مهر، سالگرد درگذشت آذرتاش آذرنوش (۱۳۱۶-۱۴۰۰)
@theapll
به‌مناسبت سیزدهم مهرماه، روز نیروی انتظامی
فرهنگستان ایران یا فرهنگستان اول اندکی پس‌از بنیان‌گذاری (۲۹ اردیبهشت ۱۳۱۴)، کار واژه‌گزینی برای واژه‌های بیگانه را آغاز کرد. در نخستین ماه‌های آغاز به کار فرهنگستان ایران، واژه‌های مربوط به نظمیه در دستور کار قرار گرفت و برابرهایی برای آن‌ها تصویب شد و از تصویب دربار نیز گذشت. درجه‌های کارکنان این سازمان نیز به گونه‌ای نام‌گذاری شد که با درجه‌های ارتش تفاوت داشته باشد. نمونه‌هایی از این واژه‌ها و برابرهای فارسی آن‌ها را بخوانیم:
👮🏻نظمیه / شهربانی
👮🏻ادارۀ تأمینات/ ادارۀ آگاهی
👮🏻ادارۀ پلیس/ ادارۀ سرکلانتری
👮🏻پلیس مخفی/ کارآگاه
👮🏻آژان/ پاسبان
👮🏻کمیسر/ کلانتر
👮🏻کمیساریا/ کلانتری
👮🏻تفتیش/ وارسی-بازرسی
👮🏻تفتیش کتبی/ بازجویی
👮🏻مفتش/ بازرس
👮🏻داکتیلوسکوپی/ انگشت‌نگاری
👮🏻کشیک/ نگهبان
👮🏻کشیک‌چی/ نگاهبانی
👮🏻پست (محل)/ پاسگاه
👮🏻موعد قراولی/ پاس
👮🏻تذکره/ گذرنامه
👮🏻سرتیپ/ سرپاس
👮🏻سرهنگ/ پاسیار یک
👮🏻وکیل اول/ سرپاسبان یک
👮🏻وکیل دوم/ سرپاسبان دو
👮🏻وکیل سه/ سرپاسبان سه
@theapll
یازدهم مهرماه، سالگرد درگذشت عمران صلاحی (۱۳۲۵-۱۳۸۵)
@theapll
دهم مهرماه، زادروز ابوالحسن نجفی (۱۳۰۶-۱۳۹۴)
عضو پیوستهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی
(تاریخ عضویت پیوسته: ۱۳۶۹/۵/۲)
@theapll
اندیشۀ نو با ترجمه؟
یادداشتی از دکتر آبتین گلکار
عضو وابستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی
🔸مترجمان ما در غنا بخشیدن به زبان و ادبیات فارسی و ارتقای آن نیز بسیار کوشیده‌اند و سهمشان در این راه شاید از نویسندگان کمتر نباشد. کاری که مترجمانی چون ابوالحسن نجفی، محمد قاضی، ابراهیم یونسی، نجف دریابندری و ده‌ها مترجم دیگر چون اینان برای زبان فارسی کرده‌اند جایگزین ندارد. اینان، از یک‌سو، با بینش درست و انتخاب‌های هوشمندانه اندیشه‌های نو به جامعۀ کتاب‌خوان ایران ارزانی داشتند و آن را با نگرش‌های تازه و متفاوت آشنا کردند و از سوی دیگر، با تسلط کم‌نظیرشان بر زبان فارسی و غوطه‌ای که در زبان و ادب کشورهای دیگر خورده بودند شیوه‌هایی نو، چه در انتخاب یا ساخت واژه‌ها و تعبیرها، چه در تحول ساختارهای صرفی و نحوی و چه در طرز بیان، ارائه کردند که به‌رغم «وارداتی» بودن، بر قامت زبان فارسی خوش می‌نشست و ناساز نبود و از همین رو به‌سرعت هم پذیرفته می‌شد و زبان را شکوفاتر می‌کرد.
🔴 متن کامل یادداشت را در وبگاه فرهنگستان به نشانی زیر بخوانید:
🌐 https://apll.ir/?p=16924
هفتم مهرماه، روز بزرگداشت شمس تبریزی
از عالم معنی الفی بیرون تاخت که هرکه آن الف را فهم کرد همه را فهم کرد، هرکه این الف را فهم نکرد هیچ فهم نکرد. طالبان چون بید می‌لرزند از برای فهم آن الف.
برگرفته از: مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمدعلی موحد، دفتر اول، انتشارات خوارزمی، ۱۳۶۹، ص ۹۹.
@theapll