4414
✨ عنقاء: جُستارهایی نقّادانه در دین‌پژوهی 🖋 ارتباط با مسؤول (زهیر میرکریمی) https://t.me/zoheir_mirkarimi 💡 بازتاب‌دادن پژوهش‌های حوزه‌ی مطالعات ادیان به معنای تأیید یا رد آنها نیست.
🔊 آوا (صوت) دهمین نشست «خیلی دور خیلی نزدیک» در دورنما با خداداد رضاخانی و زهیر میرکریمی
📌 بازخوانی روایت‌های گسترش اسلام: روایتی بدیل از فتوحاتِ عربی-اسلامی و سقوطِ شاهنشاهیِ ساسانی
🖋 زهیر میرکریمی
@anqanotes
#خیلی_دور_خیلی_نزدیک (۱۰)
#معرفی_مهمان
🔹از #خداداد_رضاخانی طی دو دهۀ اخیر کتاب‌هایی به زبان انگلیسی منتشر شدهاند، ازجمله: ۱) «از جیحون تا فرات: دنیای ایران در دوران باستان متأخر» (لندن، ۲۰۱۶)، با همکاری تورج دریایی، که به فارسی هم ترجمه شده (تهران: مروارید، ۱۳۹۹)؛ ۲) «بازشناسی ساسانیان: ایران شرقی در دوران باستان متأخر» (ادینبرا، ۲۰۱۷)؛ و ۳) «ساختن جادۀ ابریشم: سفر، تجارت و اسطوره‌‌سازی» (لندن، ۲۰۱۹).
🔹رضاخانی همچنین در سال‌های اخیر کتابی حاوی متنی تاریخی به زبان سریانی با همکاری سجاد امیری باوندپور (مهمان هشتمین نشست «خیلی دور، خیلی نزدیک») منتشر کرده، با عنوان «رویدادنامۀ سریانی موسوم به رویدادنامۀ خوزستان: روایتی از آخرین سال‌های پادشاهی ساسانی» (تهران: حکمت، ۱۳۹۵)، که علاوه بر متن سریانی و ترجمۀ فارسی آن، شامل توضیحات و تعلیقاتی محققانه بر متن است.
🔹خداداد رضاخانی در فضای مجازی نیز حضوری فعال دارد. او پایه‌گذار و مدیر وب‌گاه «ایرانولوژی» و حساب «مورخ ایران» در شبکۀ اجتماعی ایکس است که اخبار و مطالبی علمی و روزآمد دربارۀ تاریخ و فرهنگ ایران عرضه می‌کنند.
@doornamaa
▪️خیلی دور، خیلی نزدیک
گفت‌وگو با پژوهشگران ایرانیِ خارج از مرزها
به میزبانیِ زهیر میرکریمی (ملبورن)
🔹 نشست دهم
بازخوانی روایت‌های گسترش اسلام
با حضور خداداد رضاخانی
🔻پنج‌شنبه ۲۰ اردیبهشت / ۹ مه
ساعت ۲۱ تهران / ۱۰:۳۰ لس‌آنجلس / ۳:۳۰ آدینۀ ملبورن
✔️ در صفحۀ اینستاگرام دورنما:
https://www.instagram.com/doornamaaa/
#خیلی_دور_خیلی_نزدیک
#خداداد_رضاخانی
#گسترش_اسلام
#فتوحات_اسلامی
#ایران_و_اسلام
#دورنما_ببینیم
#با_دورنما_بمانیم
@doornamaa
#تاریخ_پژوهی
#زهیر_میرکریمی در سلسله گفتگوهایی در #دین_آنلاین به معرفی مختصری از نگرش های روش شناختی به قرآن پرداخته است که بسیار برای مخاطبان راهگشا خواهد بود. بیان وی برای فهم عموم شفاف است و همچنین تمرکزی بر تنش ها و ارتباط مسائل مطرح شده با موضوعات روز از جمله سکولاریسم ایرانی نیز دارد. وی پرسش های مهمی را به اختصار طرح کرده و پیشنهاداتی را درباره قرآن پژوهشی و کاوش تاریخی اسلام ارائه میکند که هم متوجه بیخدایان، مسلمانان سابق و ندانم گرایان است و هم متوجه مسلمانان و یا افرادی است که در تنش با اندیشه اسلامی هستند.
برخورد مسلمانان ایرانی با کتاب #مسیر_پیامبری از #وسمقی از جمله اولین برخوردهای آنان با ادبیات شبه تاریخی-انتقادی در سطح نقد دین بود و یادآور زمانی بود که پلانتینگا، کریگ و دیگر مسیحیان با ادبیات تاریخی آکادمیک برخورد کردند و تلاش کردند نشان دهند انجیل و تاریخ آن فرای هرگونه نقیض معرفتی-تاریخی کماکان معتبر است. این افراد هرچند که در میان مسیحیان محبوب هستند اما اقبالی در میان متخصصان تاریخ پژوهش نیافته اند. اخیرا، برخوردها بر سر حقوق بشر، برده داری و اخلاق همزیستی در انجیل مجددا جان گرفته است و اهمیت تاریخ بار دیگر برای موضوع فلسفه دین محوریت گرفته است. البته آثار مشابه دیگری پیرامون اسلام هم پیش از این در میان ایرانیان بوده اند چنان کتاب 23 سال از علی دشتی و یا تولدی دیگر نوشته شجاع‌الدین شفا اما سطح نوشتار و شناخت وسمقی از اسلام گستردگی بسیار بیشتری به نقد وی میدهد و نقد اسلام را یک مرحله دیگر به نقد تاریخی-طبیعی آن نزدیک تر میکند. متاسفانه اما پاسخ‌ها به وسمقی مطلوب نبود و اهالی رویکردهای تاریخی نیز متاسفانه درباره آن چیزی منتشر نکردند(؟).
وقت ارائه بسیار محدود بود اما دعوت میرکریمی از دیگران در تاریخ پژوهشی «قرآن بدون وحی» کلیدی ترین بیان برای ایجاد مبنای مشترک در الهیات طبیعی و برخوردهای فلسفی بود. امید اینکه وی ارائه خود در اینباره را با گستردگی بیشتری ادامه دهد. فعالیت های وی را همچنین در اینجا دنبال کنید.
#اسلام
🔘سلسله گفت‌وگوهای "قدرِ وحی"
ویژه ماه رمضان با حضور اساتید و محققان ارجمند
⭕️ قرآن بدون وحی
👤 زهیر میرکریمی
👤نورا نوری صفت؛ میزبان
📆 پنج‌شنبه ۱۶ فروردین ۱۴۰۳
⏰ ساعت۲۱
به صورت لایو از صفحه اینستاگرام دین آنلاین به نشانی زیر
https://www.instagram.com/dinonline
📬 دین آنلاین؛
🆔 @dinonline
✨ درس‌گفتار ویدئویی #نیکلای_ساینای
درباره «رویکرد تاریخی و ادبی به قرآن»
🔅 قسمت سوم:
تصدیق و تبیین: گفت‌وگوی قرآن با سنت‌های یهودی‌ـ‌مسیحی
🔷 نسخه کامل ویدئو (حدود ۱۷ دقیقه) در:
✅ آپارات دورنما ✅ یوتوب دورنما
@doornamaa
✨ درس‌گفتار ویدئویی #نیکلای_ساینای
درباره «رویکرد تاریخی و ادبی به قرآن»
🔅 قسمت اول: پرسه پیرامون قرآن بدون ورود به آن؟ درباره مطالعه آکادمیک قرآن
🔷 نسخه کامل ویدئو (حدود ۱۱ دقیقه) در:
✅ آپارات دورنما ✅ یوتوب دورنما
@doornamaa
✨ در گفت‌وگوی اینستاگرامی در پنج‌شنبه‌ی پیشرو با مجموعه‌ی دین‌آنلاین، با عنوان «قرآن بدون وحی»، به بررسی رویکردهایی به شناخت قرآن خواهم پرداخت که از باور به وحیانی بودن یا نبودن آن مستقل‌اند: رویکرد تاریخی-انتقادی، رویکرد ادبی-انتقادی، و رویکرد تاریخی-پدیدارشناختی. همچنین، نیاز به این رویکردها در فضای کنونی جامعه‌ی ایرانی را نشان خواهم داد.
یک معرفی و خوانش از این رویکردها، که نحوه‌ی دیگری از مواجهه با قرآن را نشان می‌دهند، در درس‌گفتاری کوتاه از نیکولای ساینای، قرآن‌پژوه برجسته‌ی معاصر، آمده است که چندی پیش مجموعه‌ی دورنما آن را به فارسی ترجمه و منتشر کرد.
برای مخاطبان علاقه‌مند این مجموعه را پیشنهاد می‌کنم که در ادامه فرسته‌هایش را منتشر خواهم کرد.
@anqanotes
✨ پنج‌شنبه شب، ۱۶ فروردین ۱۴۰۳ (۴ ایپریل ۲۰۲۴)، ساعت ۲۱ به وقت تهران (۴:۳۰ بامداد به وقت ملبورن) در دین آنلاین به میزبانی خانم نورا نوری‌صفت درباره‌ی موضوعاتی با عنوان «قرآن بدون وحی» سخن خواهم گفت.
@anqanotes
✨ کاریز روان گشت!
✍🏼 دانشور و پژوهشگر و دوست گرامی، مجید سلیمانی، به‌تازگی در تلگرام در کانال کاریز یادداشت‌هایی درباره‌ی ادب و فرهنگ و دین منتشر میکند. اگر به مطالب ادبی و فرهنگی، تاریخ ادبیات، نسخه‌شناسی، دین‌پژوهی، اسلام‌پژوهی، و مطالعات ادیان به زبان‌های اروپایی علاقه‌مندید یادداشت‌ها و مقاله‌های مجید سلیمانی را از دست ندهید.
📜 این چند بیت از قاآنی گویی که در وصف کاریز و یادداشت‌های مجید سلیمانی است:
کاریز کند و نهر برآورد و رود ساخت / سد بست و که شکست و روان کرد جویبار
بنیان نهاد و برکه بنا کرد و گرد شهر / صد باغ تازه ساخت به از باغ قندهار
آورد آب چشمه‌ی شش پیر را به شهر / آبی چو آب خضر روان‌بخش و سازگار
/channel/kariznotes
ادامه از 👆🏼
🔍 نقشِ سُفراء امام دوازدهم شیعیان در شکل‌دهی به روایتِ عقیدتیِ تشیّع از غیبت
✨ معرفی منابع
📌 معرفی کتاب «وکلاءِ امامِ غایب: شکل‌دهی به تشیّع اثنی‌عشری (۲۳۵–۳۳۵ قمری)» نوشته‌ی اِدموند هِیز، فوریه‌ی ۲۰۲۲ میلادی
بخش ۳ از ۳
🔅 تاریخِ نقّادانه‌ی سُفَراء امام دوازدهم
🔻 عالمان شیعی انبوهی از گزارش‌ها و نقل‌ها را گردهم آورده‌اند تا نشان بدهند وجودِ امامِ غایب آنچنان پذیرفته‌شده بوده است که هیچ شکی در آن راه نداشته است. اما این رویکرد به وضعیت بغرنجی بدل شده است که در آن گزارش‌های دست‌چین‌شده و گزینشی درباره‌ی سال‌های اولیه پس از درگذشت امام یازدهم و غیبت امام دوازدهم آنچنان با یکدیگر ضدونقیض‌اند که در مواردی در تقابل کامل با روایت‌های عقیدتیِ متأخر و رسمی‌شده‌ی شیعه قرار می‌گیرند.
🔻 تحقیقات کنونی درباره‌ی وکلاء، سفراء، یا نُوّابِ امام غایب با دو مشکل رو‌به‌رویند:
۱. پذیرشِ غیرنقاّدانه‌ی روایت عقیدتی درباره‌ی جانشینیِ آسان و سرراست میان امامان و سفراء؛ و
۲. بی‌توجهی به تحلیل نقّادانه‌ی روایت‌های متقدّم درباره‌ی وقایعی که پیرامون غیبت رخ داده‌اند.
🔻 اکثر محققان تاکنون روایت عقیدتی شیعیان درباره‌ی سفراء امام غایب را کمابیش پذیرفته‌اند، اما رویکردهای شکّاکانه‌ای نیز وجود داشته‌اند، از جمله مقاله‌ی وِرِنا کِلِم در ۱۹۸۴ میلادی. او انگاره‌ی سفارت را متأخرتر از کسانی می‌داند که اکنون به نام سفیر یا نائب یکم و دوم امام غایب می‌شناسیم. به بیان دیگر، به ادعای او، انگاره‌ی نیابت و سفارت امام غایب در زمان حسین ابن روح النوبَختی شکل گرفته است و این انگاره بعداً بر عُثمان ابن سعید العَمْری و محمد ابن عثمان العَمْری فراافکنی شده است تا این نهاد را تقویت کند:
"تمامی اطلاعاتی که درباره‌ی دو تن از وکلاء بغدادی، یعنی عثمان ابن سعید و محمد ابن عثمان، می‌توانیم بیابیم —یا بهتر بگویم، نمی‌توانیم بیابیم— نشان می‌دهند که آنها بعداً در نهادِ «سفارت» گنجانده شدهاند؛ نهادی که، به قصدِ ایجاد اعتبار برای آن، می‌بایست از همان هنگامِ درگذشت امام یازدهم آغاز می‌شده است... این مطلب غیرممکن نیست که ابوسهل نوبختی و حسین ابن روح نوبختی، به همراه دیگر بزرگان خاندانِ متنفّذ نوبختی، انگاره‌ی «سفارت» را برساخته باشند."
🔻 البته این نهاد در زمان قدرتِ خاندان نوبختی در خلاء و از هیچ برساخته نشده است، بلکه مرجعیتی بوده است که بر پایه‌های عقاید پیشین بنا نهاده شده است. با اینکه نهاد «سفارت» در دوران حسین ابن روح نوبختی قدرت می‌گیرد (یا حتی «ساخته می‌شود») اما چالش‌های سیاسی و حکومتی (از جمله اینکه هم حسین ابن روح و هم همکار پیشین و رقیب آینده‌اش، یعنی شلمغانی، از کارگزاران حکومت عباسیان بوده‌اند) نهاد سفارت را به سوی افول می‌برد. در عمل، نهاد سفارت ۳ سال پس از درگذشت حسین ابن روح، در پایان سفارت نائب چهارم، از میان می‌رود.
🔻 نویسنده در این کتاب افزون بر پرداختن به بسیاری از پرسش‌های دهگانه‌ای که در آغاز این یادداشت آمدند، به بررسی روایات متقدم درباره‌ی درگذشت امام یازدهم، ادعای فرزندداشتن او، نقش برادرش جعفر در واکنش بعضی از پیروان امام یازدهم به تمایل برای پذیرشِ این ادعا که امام فرزند داشته است، نقش مادر امام یازدهم (کنیز امام دهم) در مناقشات پدیدآمده پس از درگذشت او پیرامون جانشینی و میراث و اموال، و جایگاه کنیز امام یازدهم در انگاره‌ی غیبت نیز می‌پردازد.
🔻 رویکرد این کتاب در بررسی یکی از مهمترین انگاره‌های اسلامی و شیعی، اگر نگوییم «مهمترین» انگاره، در کمتر کتاب و نوشته‌ای دیده می‌شود. از همین رو، مطالعه‌ی این کتاب برای علاقه‌مندان و پژوهشگران این حوزه از بایدها است. هِیز چند ماه پیش از انتشار کتاب، در یک سخنرانی در سال ۲۰۲۱ میلادی، رویکرد و انگاره‌ی اصلی کتابش را با جزئیات کافی توضیح داده است. این سخنرانی که به زبان انگلیسی است اینجا در دسترس است.
📗 برای دسترسی به کتاب بنگرید به:
Hayes, Edmund. Agents of a the Hidden Imam: Forging Twelver Shi’ism (850–950 CE). Cambridge:Cambridge University Press, 2022.
#تشیع #شیعه #امامت #غیبت #وکلاء #سفراء #نواب
🖋 زهیر میرکریمی
@anqanotes
🔍 نقشِ سُفراء امام دوازدهم شیعیان در شکل‌دهی به روایتِ عقیدتیِ تشیّع از غیبت
✨ معرفی منابع
📌 معرفی کتاب «وکلاءِ امامِ غایب: شکل‌دهی به تشیّع اثنی‌عشری (۲۳۵–۳۳۵ قمری)» نوشته‌ی اِدموند هِیز، فوریه‌ی ۲۰۲۲ میلادی
بخش ۱ از ۳
🔻 هنگامی که بحث امام دوازدهم شیعیان اثنی‌عشری مطرح می‌شود، اگر باورهای عقیدتی، پیش‌فرض‌های ماوراء الطبیعی، و پاسخ‌های همیشگی به کناری نهاده شوند، چند پرسش بنیادی نمایان می‌شوند که پاسخ‌دادن به آنها با روش‌های معمول چندان آسان نخواهد بود:
۱. اساساً آیا امام یازدهم فرزندِ پسر داشته است؟ آیا شواهد قابل اعتماد، چه تاریخی چه روایی، بر وجود چنین فرزندی وجود دارند؟
۲. آیا اگر امام یازدهم فرزند پسر داشته است، این فرزند پس از درگذشت ایشان به امامت رسیده است؟ آیا شواهد قابل اعتماد، چه تاریخی چه روایی، بر امامت او وجود دارند؟
۳. چرا برادر امام یازدهم، جعفر، که مدعی امامت بوده است در نزد بعضی از شیعیان هم‌عصرش به امامت پذیرفته شد، اما شیعیان متأخر از دعوی امامت او منصرف شدند؟
۴. رویدادهای پیش‌آمده در چند روز نخست پس از درگذشت امام یازدهم چه بوده‌اند؟ نقش مادر، برادر، و کنیز یا همسر امام یازدهم چه بوده است؟
۵. وصیت و میراث امام یازدهم چگونه اجرا و تقسیم شده است؟ چه کسی امام یازدهم را غسل داده است و بر او نماز خوانده است؟ چرا روایت‌های متقدم (که برادرِ خلیفه‌ی عباسی، ابن المتوکل، را به‌عنوان کسی که بر پیکر امام یازدهم نماز خوانده است معرفی می‌کنند) با روایت‌های متأخر (که نائب اول یا خود امام دوازدهم را کسی می‌دانند که بر پیکر پدر نماز خوانده است) تفاوت دارند؟ تفاوت این روایت‌ها را چگونه می‌توان تبیین کرد؟
۶. چرا امام دوازدهم، با این فرض که متولد شده است، پس از مدتی غایب شده است؟ فرضیه‌ی غیبت او را چه کسی مطرح کرده است؟ و چرا بعضی از شیعیان و پیروان امام یازدهم آن را پذیرفته‌اند؟ چه کسانی آن فرضیه را نپذیرفتند و چرا؟
۷. چه کسانی سفراء و وکلاء او را به پیروانش معرفی کردند؟ خود ایشان یا دیگران؟ با چه دلایل و شواهدی؟ چرا سفراء خاص ایشان ۴ نفر بوده‌اند؟ چرا پس از این ۴ نائب خاص، شخص دیگری به نیابت انتخاب نشده است؟
۸. چه روایت‌های بدیلی از ماجرای «شلمغانی» که مدتی از وکلاء خاصِ سفیر سوم بود (اما بعداً طرد و لعن و اعدام شد) وجود دارند؟
۹. چرا پایان دوره‌ی نیابت خاص یا غیبت صغری (حدوداً میان ۶۸ سال تا ۷۵ سال) با عمر معمول یک انسان تطابق دارد؟ آیا امکان دارد امام دوازدهم در پایان دوره‌ای که به «غیبت صغری» مشهور است به علل طبیعی از دنیا رفته باشد؟
۱۰. سفراء خاص چه شاهدی بر ارتباط با امام دوازدهم به پیروان ایشان ارائه می‌کردند؟ وثاقت نامه‌ها و توقیعاتی که سفراء خاص مدعی بوده‌اند که از جانب امام دوازدهم صادر می‌شوند به چه میزان است؟ آیا هیچ شاهد تاریخی یا سندی قابل اعتماد از این ارتباط اکنون باقی مانده است؟ آیا امکان دارد که نهاد «سفارت» اساساً برساخته‌ی بعضی از کسانی باشد که خود را سفیر معرفی کرده‌اند؟
🔻 البته در این زمان، و بسیار پیش از این، ادعا می‌شود که برای همه‌ی این پرسش‌ها (و بسیاری از پرسش‌های مشابه) پاسخ‌هایی دقیق و تاریخی و قانع‌کننده وجود دارند که در مجموع «روایت غالب تشیّع» از غیبت را شکل می‌دهند. اما خود این روایتِ غالب و مؤمنانه چگونه شکل گرفته است؟ چه کسانی از میان روایت‌های ضدونقیض و متفاوت درباره‌ی رویدادهای پیرامون درگذشت امام یازدهم و دوران غیبت امام دوازدهم آن‌هایی را گزینش کرده‌اند که این روایتِ غالب شکل بگیرد؟
🔻 این همان پرسش «بنیان‌برافکن» است که این کتاب به آن می‌پردازد. پاسخ این کتاب به اجمال این است: همان سفراء (و به‌ویژه سومین آنها) این روایت غالب، یعنی انگاره‌ی سفارت، و پایه‌های انگاره‌ی غیبت را به این صورت شکل‌داده‌اند؛ یا اگر اندکی با جسارت بیشتر عنوان کتاب را ترجمه کنیم، آن را «ریخته‌گری» کرده‌اند. البته این کتاب به بسیاری از دیگر پرسش‌ها نیز پاسخ‌هایی نقادانه میدهد، پاسخ‌هایی که برآمده از باورهای پیشین یا پیش‌فرض‌های کلامی و عقیدتی نیست، بلکه منبعث از تحلیل‌های سیاسی، اجتماعی، و فرقه‌ای و دینی است و مؤیَّد به خوانشی نقادانه از متن خود روایتِ برجای مانده در متون روایی و تاریخی شیعیان است.
🖋 زهیر میرکریمی
@anqanotes
ادامه در 👇🏼
📜 فهرستی از تفاوت‌های «کتاب گاو» (پ. هامب. عرب. ۶۸) با رسم مصحف قرآنی عثمانی. در فرسته‌های پیشین به «حذف‌ها» و فرضیه‌های ممکن درباره‌ی آنها اشاره شده است.
@anqanotes
🔍 کتابِ مستطابِ گاو: برگی نو در مطالعاتِ نسخه‌شناختیِ متونِ قرآنیِ آغازین
✨ تازه‌های نشر | معرفی کتاب
📌 معرفی کتاب «کتابِ گاو: یک مصحفِ قرآنیِ آغازین بر روی پاپیروس (پ. هامب. عرب. ۶۸)» تصحیح مَتیو تیریر و نَعیم فَنتیخِم
📜 فرسته‌ی ۸ از ۸: ترجمه‌ی پیش‌گفتارِ کتاب به قلم فِرانسوا دِروش
🔻 "پاپیروس «پ. هامب. عرب. ۶۸» به دست متیو تیریر و نعیم فنتیخم تصحیح و ویرایش شده است. اهمیت این نسخه در آن است که متیو تیریر و نعیم فنتیخم عناصر مادی جدیدی را فراهم کردند که دانش ما در مورد فرآیند انتقال اولیه‌ی نسخه‌ی خطی را غنا می‌بخشد. از منظرِ نسخه‌شناختی، آنها به پرسش‌هایی درباره‌ی استفاده پاپیروس در کتابت قرآن پاسخ می‌دهند؛ پرسش‌هایی که سال‌ها محل بحث بوده‌اند. با این پاسخ، نظر کسانی مانند رودُلف سِلهایم (Rudolf Sellheim) کنار گذاشته می شود، کسی که معتقد بود امکان استفاده از این مواد برای ساختن دوبرگی که اساس مصحف را شکل میدهد، وجود ندارد. خیلی‌ها فکر می‌کردند که متن قرآن تنها به منظورِ ایجادِ حرز بر روی پاپیروس نوشته می‌شده است و در غیر این صورت امکان نوشتن متن طولانی بر روی پاپیروس وجود ندارد. اما با این اثرِ اخیرِ متیو تیریر و نعیم فنتیخم این بحث به پایان رسید.
🔻 همچنین، پاپیروس «پ. هامب. عرب. ۶۸» متقدم‌ترین نمونه از نسخه‌خطی‌هایی را به‌دست میدهد که فقط دربردارنده‌ی بخشی از قرآن [و نه همه‌ی آن] است. این متن با آخرین آیه از سوره‌ی دوم قرآن، بقره، به پایان می‌رسد. در این مورد پرسش‌هایی به ذهن می‌رسد، همچون اینکه آیا این متن تکه‌ای جدا افتاده بوده است؟ شاید همان «کتاب گاو» است که یوحنّایِ دمشقی و نویسنده‌ی سریانی غیرمشهور دیگری به آن اشاره کرده‌اند؟ یا اینکه جلد اول از یک مجموعه است؟ در سنت نسخههای خطی قرآنی متن به قطعه‌هایی مساوی تقسیم نشده است که [پایان یک بخش از آنها] با پایانِ این سوره مطابقت داشته باشد، اما با وجود این مطلب ما نمی‌توانیم احتمال برگزاریِ مناسک کهنِ محلی را نیز رد کنیم. آنچه که بدون شک مهم‌تر است، مشارکت متیو تیریر و نعیم فنتیخم در مطالعات مربوط به انتشار متن قرآنی متعلق به اسلامِ آغازین است. اگرچه داده‌های دقیقی وجود ندارند، نویسندگان به‌طور قانع‌کننده‌ای استدلال می‌کنند که پاپیروس احتمالاً در شهر اِدفو کشف شده که بافتاری برای [شناخت] تولید نسخههای خطی فراهم میکند.
🔻 مسئله‌ی جایگاه مصر در تاریخ انتقال متن بار دیگر مطرح می‌شود اما به شیوه‌ای جدید: چنانکه می‌دانیم ولایت مصر در میان مراکزی که در نشر قرآن تأثیر داشته‌اند، مانند مدینه یا کوفه، دیده نمی‌شود. برای مثال، وجودِ انبوهی از داده‌های مادی همچون گنجینه‌ی نسخه خطی در مسجد عمرو بن عاص در فُسطاط و اکنون پاپیروس «پ. هامب. عرب. ۶۸» نشان میدهد که متن قرآن نه تنها در مرکز استان بلکه در نقاط دورافتاده‌ی دره‌ی نیل نیز در گردش بوده است. در مصر، ظاهراً نسخه‌هایی از قرآن نه فقط [از مناطق دیگر] دریافت می‌شد، بلکه به صورت محلی نیز تولید می‌شد، و این ممکن است منعکس کننده‌ی یک انتقال شفاهی زنده و مخصوص نیز باشد.
🔻 سرانجام، متن پاپیروس در مورد شیوه‌ای که جوامع مسلمان، در نیمه دوم سده‌ی هفتم و اوایل سده‌ی هشتم میلادی، متنی را که به طور سنتی با نسخه عثمان یا رسمی مرتبط است، دریافت کردند، زمینه بیشتری برای تفکر را فراهم میکند. نویسندگان دست‌کم چهار مورد حذف آشکار را ذکر کردند که یکی از آنها شامل آیه‌ی ۲۱۹ است که یکی از مبانی قانونی ممنوعیت نوشیدن شراب است. پرسش درباره‌ی اساس این حذفیات بسیار مهم است اما پاسخ به آن دشوار است. آیا آنها اشتباهات نسخه‌نویسان بوده‌اند؟ یا بازتولید نمونه‌ای متعلق به متنی دیگر که در آن، این بخش‌ها وجود نداشته‌اند؟ یا انتخابی که از جانب نسخه‌نویس یا حامیان او انجام شده است؟
🔻 نسخه‌ی حاضرِ متیو تیریر و نعیم فنتیخم شایسته‌ی تقدیر است. مطالعه مطالبِ ضمیمه‌شده خواننده را قادر میکند تا با جزئیات ویژگی‌های نسخه‌شناختی و خط‌شناختیِ این نسخه‌ی خطی را درک کند. تحلیل ویژگی‌های متنی آن و تحلیل زمینه‌ی تاریخی مصرف نوشیدنی‌های تخمیری در مصر همچنین عناصر مورد نیاز برای ارزیابی این گواهی از انتقال این دست‌نوشته‌ی قرآنی در اسلامِ آغازین را در اختیار خواننده قرار میدهد. کتاب گاو به وضوح مسیرهای تازه‌ای برای بحث در مورد تاریخ متن باز میکند."
📗 برای ارجاع به این کتاب می‌توانید از عبارت زیر استفاده کنید:
Tillier, Mathieu, and Naïm Vanthieghem. The Book of the Cow: An Early Quranic Codex on Papyrus (P. Hamb. Arab. 68). Leiden: Brill, 2023.
🖋 کوثر میررضی
@anqanotes
🔍 کتابِ مستطابِ گاو: برگی نو در مطالعاتِ نسخه‌شناختیِ متونِ قرآنیِ آغازین
✨ تازه‌های نشر | معرفی کتاب
📌 معرفی کتاب «کتابِ گاو: یک مصحفِ قرآنیِ آغازین بر روی پاپیروس (پ. هامب. عرب. ۶۸)» تصحیح مَتیو تیریر و نَعیم فَنتیخِم
📜 فرسته‌ی ۶ از ۸: تحلیلی از ماهیّتِ کتابِ گاو
🔻مسئله‌ی حائز اهمیت دیگر درباره‌ی این نسخه، ماهیت آن به عنوان یک تک‌سوره است. این سوره به طور طبیعی به عنوان دومین سوره‌ی قرآن، یعنی سوره‌ی بقره، در نظر گرفته می شود. با این حال آخرین صفحه از نسخه خطی با آیه‌های آغازینِ سوره‌ی آل‌عمران به پایان نمی‌رسد، و در حقیقت هیچ بخش دیگری از قرآن نیز در آن نوشته نشده است، بلکه عبارات دیگری در آن مکتوب شده است که (چندتکه‌ای از آن که قابل رمزگشایی است) نشان میدهد که کاتب به زبانِ اول‌شخص مطالبی نوشته است و نام «الله» را دو بار تکرار کرده است. بنابراین، به عقیده‌ی مصححانِ متن، این تکه‌عبارت‌های پایانی احتمالاً دعایی شامل ستایش خدا بوده است و نقش «اَنجامه‌ی کتاب» را داشته است.
✨ بنابراین، به نظر می‌رسد که جزوه‌ای که به دست ما رسیده است در واقع اولین بخش یک قرآن کامل نبوده است، بلکه یک واحد نسخه‌شناختیِ مستقل بوده است. این موضوع مصححان نسخه را به سمت این فرضیه سوق میدهد که «سوره‌ی بقره» در اصل جزئی از کتاب واحدی به نام «قرآن» نبوده است، بلکه یکی از متون مقدس گوناگونی بود که پیروان جنبشِ دینی جدید (که بعدها «اسلام» نامیده شد) آن را پذیرفته بودند.
🔻 آلفرد لویی دو پرمار چندین منبع در نوشتارگانِ مسلمان را شناسایی کرده است که مستقل از یکدیگر به «نوشته‌ای از گاو» اشاره می‌کنند، نامی که ظاهراً به عنوان شعاری برای «پیروان» آن (اصحاب سوره بقره) در نخستین روزهای شکل‌گیری آن دینی که بعدها «اسلام» نامیده شد به کار می‌رفته است. همچنین در نوشته‌های دو محقق مسیحی در سده‌ی هشتم میلادی (دوم هجری) آمده است که مسلمانان عقاید خود را از چندین متن مانند قرآن، «نوشته‌ی گاو»، و متون دیگر که به نظر می‌رسد برخی از آنها با سوره‌های معروف قرآن مطابقت دارند، به دست آورده‌اند.
🔻 باید اضافه کرد که سوره‌ی بقره یکی از سوره‌هایی است که -پس از حروف مُقَطّّعه- با آیه‌ای آغاز می شود که نوعی خودارجاعی دارد، یعنی به خودش اشاره و ارجاع دارد: «این کتابی است (ذلک الکتاب) که هیچ ردی از تردید در آن نیست. راهنمای پرهیزگاران است...» همچنین، آیه‌ی آخر از این سوره با یک دعا ختم می شود که با این فرضیه كه در اصل سوره در آغاز یک کتاب مستقل بوده است سازگار است؛ کتابی که بعداً در مجموعه‌ی متون دینی به شکل قرآن درآمده است. وجودِ نسخه‌ی «پ. هامب. عرب. ۶۸» علی‌رغم برخی عدم‌قطعیت‌های ناشی از وضعیت بد پاپیروس، به هر حال، ممکن است شواهدی ارائه بدهد که سوره‌ی گاو در اواخر نیمه دوم سده‌ی هفتم میلادی و حتی تا اوایل سده‌ی هشتم میلادی به عنوان کتابی مستقل انتشار و گسترش داشته است (و بعداً این جدایی محو شده و صرفاً در قالب متون قرآنی نگاشته شده است).
🖋 کوثر میررضی
@anqanotes
ادامه در 👇
#خیلی_دور_خیلی_نزدیک (۱۰)
#معرفی_مهمان
🔹رضاخانی همچنین مقاله‌های متعددی به زبان انگلیسی و گاه فارسی در حوزۀ تاریخ تحولات سیاسی و اقتصادی ایران در دورۀ باستان متأخر مقارن با پادشاهی ساسانیان و برآمدن اسلام منتشر کرده است. دو عنوان از مقاله‌های انگلیسی او که با موضوع نشست دورنما بیشتر مرتبط‌اند از این قرارند: «فتوحات اعراب و ایران ساسانی» (نشریۀ میزان، ۲۰۱۶)، که به فارسی هم ترجمه شده (فصل‌نامۀ جندی‌شاپور، ۱۳۹۹)؛ و «تاریخ از حاشیه: تعلیم تاریخ اسلام آغازین از روی سکه‌های ساسانی» (نشریۀ انجمن سکه‌شناسی استرالیا، ۲۰۲۰).
🔻برای آگاهی بیشتر از موضوع و عنوان مقاله‌ها و دانلود فایل آنها به صفحۀ آکادمیای خداداد رضاخانی بروید.
✔️ گفت‌وگوی زندۀ دورنما با خداداد رضاخانی با عنوان «بازخوانی روایت‌های گسترش اسلام» پنج‌شنبه بیستم اُردی‌بهشت ساعت نُه شبِ تهران در صفحۀ اینستاگرام دورنما برگزار می‌شود.
@doornamaa
#خیلی_دور_خیلی_نزدیک (۱۰)
#معرفی_مهمان
▪️ بازخوانی روایت‌های گسترش اسلام
گفت‌وگو با #خداداد_رضاخانی
🔹خداداد رضاخانی (متولد ۱۳۵۵، تهران) دورۀ کارشناسی‌ارشد را در لندن در رشتۀ تاریخ گذراند و مدرک دکتری‌اش را در رشتۀ تاریخ پساباستانِ ایران از دانشگاه یو‌سی‌اِل‌اِی در امریکا گرفت. سپس در برخی مراکز علمی و دانشگاهی در اروپا و امریکا به پژوهش و تدریس پرداخت و اکنون مدرس و پژوهشگر ارشدِ تاریخ جهان در دانشگاه لَیدن هلند است. رضاخانی با چند زبان اروپایی و چند زبان باستانی ازجمله زبان‌های ایرانی میانه و سریانی آشنایی دارد و پژوهش‌های متعددی به زبان انگلیسی در حوزۀ تاریخ ایران ساسانی و تحولات دوران باستان متأخر منتشر کرده است.
🔹رضاخانی این روزها ساکن لس‌آنجلس است و در دهمین نشست «خیلی دور، خیلی نزدیک» به پرسش‌های دورنما دربارۀ معنای تاریخ جهان و محدودۀ دوران باستان متأخر، وضعیت سیاست و دینِ ایرانیان پیش از ظهور اسلام، و نیز روایت‌های غالب گسترش اسلام از طریق فتوحات به‌ویژه در ایرانِ ساسانی پاسخ میدهد. میزبان گفت‌وگو زهیر میرکریمی، دین‌پژوهِ ساکن ملبورن، است.
@doornamaa
🔔 به مناسبت انتشار مجموعه ۶جلدی دایرةالمعارف قرآن (ترجمه فارسی) 🔔
مرتضی کریمی‌نیا ضمن اشاره به اهمیت یافتن زبان فارسی و تحقیقات ایرانی در زمینه مطالعات قرآنی در مقایسه با سایر کشورهای اسلامی، از صورت‌گرایی و کمیت‌گرایی حاکم بر مراکز دانشگاهی ایران و عدم توجه به آشنایی و مطرح کردن پرسش‌های جدید در زمینه مطالعات قرآنی انتقاد کرده است. این گفتار در سال ۱۴۰۱ و به مناسبت پایان انتشار ترجمه فارسی دائرة المعارف قرآن ایراد شده است.
🔗ویدئو صحبت‌های مرتضی کریمی‌نیا:
B2n.ir/j24549
🔗ترجمهٔ فارسی دایرةالمعارف قرآن را در سایت حکمت ببینید:
http://B2n.ir/z05015
🎙️ ضبط‌شده‌ی این نشست در صفحه‌ی دین‌آنلاین در اینستاگرام، در اینجا، دسترس است.
Читать полностью…
✨ درس‌گفتار ویدئویی #نیکلای_ساینای
درباره «رویکرد تاریخی و ادبی به قرآن»
🔅 قسمت چهارم: قرآن به‌مثابۀ ادبیات
🔷 نسخه کامل ویدئو (حدود ۱۷ دقیقه) در:
✅ آپارات دورنما ✅ یوتوب دورنما
@doornamaa
✨ درس‌گفتار ویدئویی #نیکلای_ساینای
درباره «رویکرد تاریخی و ادبی به قرآن»
🔅 قسمت دوم:
احیای دوبارۀ نبوت: قرآن در محیط تاریخی‌اش
🔷 نسخه کامل ویدئو (حدود ۱۸ دقیقه) در:
✅ آپارات دورنما ✅ یوتوب دورنما
@doornamaa
✨ درس‌گفتار ویدئویی #نیکلای_ساینای
درباره «رویکرد تاریخی و ادبی به قرآن»
✅ اکنون در کنار نسخه ویدئویی، نسخه متنی و پی‌دی‌اف این درس‌گفتارها نیز در تارنمای دورنما در دسترس علاقه‌مندان قرار دارد.
🔅 قسمت اول
پرسه پیرامون قرآن بدون ورود به آن؟ درباره مطالعه آکادمیک قرآن
🔅 قسمت دوم
احیای دوبارۀ نبوت: قرآن در محیط تاریخی‌اش
🔅 قسمت سوم
تصدیق و تبیین: گفت‌وگوی قرآن با سنت‌های یهودی‌ـ‌مسیحی
🔅 قسمت چهارم
قرآن به‌مثابۀ ادبیات
@doornamaa
دین‌آنلاین برگزار میکند:
«قدر وحی»
شبانه‌های رمضانی قرآن‌پژوهان
⭕️ارش نراقی : ۱۰ فروردین
واقع‌گرایی و عدم واقع‌گرایی در فهم قرآن
⭕️احسان پشت مشهدی : ۱۱ فروردین
سیاق: کلید تفسیر قرآن
⭕️رضا بهشتی معز : ۱۳ فروردین
میشل وَلسان (Michel Vâlsan )
و نگاه صوفیانه به قرآن
⭕️سارا کشفی : ۱۴ فروردین
گفتگوی قرآن با ربّی‌های یهود و اناجیل؛ مطالعه‌ی موردی سوره‌ی مائده و برخی دیگر از آیات مرتبط
⭕️زهیر میرکریمی : ۱۶ فروردین
قرآن بدون وحی
⭕️یاسر میردامادی : ۱۸ فروردین
درآمدی به وحی‌شناسی فلسفی در سنت تحلیلی
⭕️سیما عوض‌پور : ۲۰ فروردین
نگاه زنان مسلمان پیشرو به قرآن
⭕️سید محمد علی ایازی : ۲۱ فروردین
الهیات کرامت انسان در قرآن
صفحه اینستاگرام دین‌آنلاین:
https://www.instagram.com/dinonline
📬 دین آنلاین؛
🆔 @dinonlinebot
🔍 فارسی‌زبانان اندونزی: کشف مجموعه اشعار فارسی متعدّد کتابت شده در اندونزی در طی پانصد سال
✨ تازه‌های نشر
📌 ایرانی‌مآبی، فارسی‌زبانی، و شعرخوانی مذهبی در اندونزی
🔻 مجید دانشگر در مقاله‌ی اخیر خود با عنوان «جُنگ اشعار فارسی نگاشته شده در اندونزی: فهرستی از نسخههای کمیاب» به کشف هفت مجموعه‌ی شعر فارسی اشاره کرده است که به دست ساکنان اندونزی در جزایر جاوا و سوماترا به رشته‌ی تحریر درآمده بوده‌اند. در میان این نسخه‌ها، اوّلین و قدیمی‌ترین آنها دربردارنده‌ی اشعاری از جلال‌الدین محمد بلخی (مولانا)٬ فخرالدین عراقی٬ عطّار نیشابوری٬ سعدی شیرازی٬ روزبهان بَقلی٬ شاه نعمت الله ولی٬ و دیگران است که در سده‌ی ۱۵ میلادی نگاشته شده و در شمال آچه کشف شده است. از سوی دیگر، متأخرترین نسخه (نسخه‌ی هفتم) پس از نیمه دوم سده‌ی ۱۸ میلادی در سوماترا نوشته شده است. این نسخه که بیشترین تعداد از اشعار فارسی را در خود جای داده است؛ با ابیاتی از شعرای پارسی زبان هند (ساکنان چندن‌گر و باگر) آغاز می‌شود و با اشعاری منسوب به جامی٬ هلالی چغتایی، و دیگران پایان می‌پذیرد.
🔻 بنابر گفته دانشگر٬ این مجموعه اشعار در محفل‌های عرفانی پیرامون میلاد پیامبر اسلام (dzikir besar) با تعداد زیادی از حضار قرائت و تکرار می‌شده‌اند که نشانگر تسلط آنها به رسم الخط٬ آواها، و عبارات فارسی است. بنابر آنچه در مقاله دانشگر اشاره شده است٬ فارسی‌زبانانِ اندونزی به خوبیِ فارسی‌زبانانِ هندوستان با ادبیات فارسی مأنوس بوده‌اند. نه تنها آنها با چنین مجموعه اشعاری آشنایی کامل داشته‌اند بلکه به همان اندازه با ادبیات منثورِ فارسی از جمله «خلاصه علم الصرف» و «دُرّالمجالس» —که دانشگر در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۲۱ در مورد آن نگاشته است— آگاهی داشته‌اند.
🔻 نویسنده این مقاله را پس از دریافت جایزه و گذراندن فرصت تحقیقاتی DREWES در مرکز اسکالیگر کتابخانه دانشگاه لایدن درباره‌ی «ابعاد فارسی‌زبانیِ نسخههای یافت‌شده در منطقه‌ی بَنْتِن اندونزی» منتشر ساخته است. لازم به ذکر است که ویرایش و ترجمه کامل این مجموعه اشعار فارسی در اندونزی به زودی و پس از نشر مجموعه‌ی منثور «دُرّالمجالس» و ارتباط آن با هویت اسلام در جهان مالایا-اندونزی در دسترس علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.
📗 برای ارجاع به مقاله‌ی برخط پیش از انتشار می‌توانید از عبارت زیر استفاده کنید:
Daneshgar, Majid. "Anthologies of Persian Poetry Inscribed in Indonesia: A Handlist of Rare Manuscripts", DABIR (published online ahead of print 2024).
#نسخه‌خطی #پارسی #بیرئن #آچه #سوماترا #اندونزی #مجید_دانشگر
#Manuscript #Persian #Bireuen #Aceh #Sumatra #Indonesia #Majid_Daneshgar
🖋 زهیر میرکریمی
@anqanotes
📕 گزارشی مفصل از کتاب «سفرای امام غایب»، ادموند هایِز
**********
🔹 در تاریخ‌نگاری ادیان باید مراقب بود که تاریخ را به کلام نیالود یا به زبان دیگر، ساخته‌های به ظاهر تاریخیِ ذهنِ کلام‌پردازان را با وقایع تاریخی اشتباه نگرفت. وقتی از ساخته‌هایِ تاریخیِ ذهن کلام‌آلوده حرف می‌زنم منظورم آن نیست که عده‌ای متکلّم نشسته‌اند و تاریخ را عمدا تحریف کرده‌اند. شاید در مواردی اینگونه اتفاق افتاده باشد اما در اینجا منظور ساخته‌هایی است که بدون هیچ به‌اصطلاح توطئه‌ای شکل گرفته.
🔹همین امروز اگر واقعه‌ای در خیابان اتفاق بیفتد و ده نفر بیننده‌ی آن باشند و فردای آن روز شرح ماوقع را از آنها طی مصاحبه‌ای بخواهیم، هر کدام روایتی خواهند گفت. حال فرض کنید واقعه‌ای روزها، ماه‌ها، سال‌ها و بلکه قرن‌ها قبل رخ داده باشد و از پس فیلتر ذهنی افراد متفاوت با دیدگاه‌های مختلفی گذشته باشد. حاصل ناخودآگاه، تاریخی خواهد بود که آمیخته و آغشته به عقاید گوناگون است. وظیفه‌ی مورخ آن است که چراغ به دست گیرد و در کوچه‌پس‌کوچه‌های روایت‌های تاریخی بگردد بلکه بتواند روایتی بیابد که احتمال می‌رود بیشتر به واقعه‌ی اصلی نزدیک باشد.
🔹 ادموند هایِز در کتاب «سفرای امام غایب: شکل‌دهی شیعه‌ی دوازده‌امامی» کوشیده است تا از دیدگاه خود تاریخ وقایع پس از وفات امام عسگری و شکل‌گیری تاریخی موضوع سفارت و نوّاب اربعه را در شیعه‌ی دوازده‌امامی بکاود و تا جای ممکن عقاید کلامی را از رخدادهای تاریخی بزداید و روایتی علت‌محور از زمینه‌های اجتماعی-سیاسی-عقیدتی این موضوع ارائه دهد.
🔹این کتاب مخصوصا از دیدگاه آموزش عملی روش پژوهش تاریخی حائز اهمیت است و در متنِ گزارشِ کتاب سعی کرده‌ام بر این جنبه تأکید بیشتری داشته باشم.
🔹 معرفی دیگری از این کتاب را در کانال عنقاء می‌توانید از اینجا بخوانید.
@ChehelTekke_ImanTaji
ادامه از 👆🏼
🔍 نقشِ سُفراء امام دوازدهم شیعیان در شکل‌دهی به روایتِ عقیدتیِ تشیّع از غیبت
✨ معرفی منابع
📌 معرفی کتاب «وکلاءِ امامِ غایب: شکل‌دهی به تشیّع اثنی‌عشری (۲۳۵–۳۳۵ قمری)» نوشته‌ی اِدموند هِیز، فوریه‌ی ۲۰۲۲ میلادی
بخش ۲ از ۳
🔻 اموند هِیز در این کتاب به بررسی نقش کسانی در ایجادِ روایتِ عقیدتی شیعه از غیبت امام دوازدهم می‌پردازد که بعداً، با عطفِ به ما سَبَق، به سفیران (سفراء) معروف شدهاند. چنانچه در این کتاب آمده است، در سال ۲۶۰ قمری امام یازدهم درگذشت و جامعه‌ی امامیه از هم پاشید، و پس از آن نهادِ امامت به‌دست کارگزاران امامِ تازه‌درگذشته نگهداری می‌شد که ادعا می‌کردند با امام دوازدهمِ غایب در ارتباطند. این آغاز تشیّع اثنی‌عشری بود.
🔻 نویسنده‌ی این کتاب، اِدموند هِیز، رویکردی نوآورانه برای کاوش درباره‌ی تشیّع اولیّه ارائه میکند و از تاریخِ عقیدتی فراتر می‌رود تا بتواند تحلیلی نقّادانه و غیرعقیدتی از فرآیندهای سیاسی و اجتماعی منتهی به رسمی‌سازیِ غیبت امام دوازدهم ارائه کند. هِیز نشان میدهد که چگونه کارگزارانِ امام با بازتولید نشانه‌های ظاهری امامت، از جمله رسوم و آدابِ وصایت، توقیعات و نامه‌ها، و وجوهات، اقتدار خود را تثبیت کردند. چهار نفر از این وکلاء در نهایت به عنوان «سفیر» یا «نائب» یا «باب» معرفی شدند، اما رگه‌هایی از انگاره‌های پیشین درباره‌ی مرجعیت در میان کارگزاران در نقل‌ها و روایت‌های متقدم نهفته است.
🔻 هیز روایات پیچیده و متناقض درباره‌ی غیبت را کالبدشکافی میکند تا نشان دهد که چگونه در میان ادعای بازیگران متعدد در این فضا، جایگاه نهادیِ سفراء و نُوّاب به آنها اجازه میدهد تا در غیاب امام، برای خود مرجعیتی شبه‌امامی مطرح کنند. نویسنده دو گونه رویکرد به تاریخِ موجود درباره‌ی امامت،غیبت، وکالت، و سفارت را با هم مقایسه میکند: تاریخ عقیدتی و تاریخ نقادانه. خطوط کلی هریک را به اختصار می‌آورم.
🔅 تاریخِ عقیدتیِ سُفَراء امام دوازدهم
🔻 بخش‌هایی از روایت معروفِ شیعیان اثنی‌عشری از غیبتِ امام دوازدهم و سفراء خاص ایشان اینچنین است:
چند سال پیش از درگذشتِ امام یازدهم او صاحب فرزندی شد که او را به بعضی از نزدیکانش نشان داده بود، اما آن فرزند پس از آن سریعاً از دیده‌ها پنهان شده بود. سال ولادت این فرزند در منابع روایی دقیقاً مشخص نیست و همه‌ی این سال‌ها در منابع مختلف ذکر شدهاند: ۲۵۴، ۲۵۵، ۲۵۶، ۲۵۷، ۲۵۸، ۲۵۹، و البته ۲۶۰ پس از درگذشت امام یازدهم از کنیز او به نام «صقیل» که به ایشان حامله بوده است (پرداختن به نقل‌های متأخر شیعی که همسر امام یازدهم را «نرجس» نواده‌ی قیصر روم شرقی می‌دانند، ولادت امام دوازدهم را در زمان حیات پدر می‌دانند، و بعضاً با مطالبی که بعداً افزوده شدهاند در‌آمیخته‌اند، یادداشتی جداگانه می‌طلبد).
🔻 هنگامی که امام یازدهم درگذشت، این فرزند، امام شد. اما به علت خطری که از جانب خلیفه‌ی عباسی و عواملش وجود داشت همچنان به‌طور مخفی زندگی می‌کرد. سلسله‌ای از ۴ مرد به‌منزله‌ی مأمور یا سفیرِ امامِ پنهان در دوران غیبت‌اش منصوب شدند:
۱. عُثمان ابن سعید العَمْری (یا چنانکه کَشّی نقل میکند «حَفْص ابن عَمْر العَمْری »). درگذشته احتمالاً میان ۲۶۰ تا ۲۶۷ قمری؛ مدت سفارت حدوداً ۱ تا ۷ سال؛ در زمان درگذشت او امام غایب حدوداً ۶ تا ۱۳ ساله است؛
۲. فرزندِ سفیرِ یکم، ابوجعفر محمد ابن عثمان العَمْری. درگذشته به ۳۰۴ یا ۳۰۵ قمری؛ مدت سفارت حدوداً ۳۷ تا ۴۵ سال؛ در زمان درگذشت او امام غایب حدوداً ۴۵ تا ۵۰ ساله است؛
۳. ابوالقاسم حسین ابن روح النوبَختی. درگذشته به ۳۲۶ قمری؛ مدت سفارت ۲۱ تا ۲۲ سال؛ در زمان درگذشت او امام غایب حدوداً ۶۶ تا ۷۱ ساله است؛ [احمد ابن ابراهیم نوبختی، یکی دیگر از شخصیت‌های خاندان متنفّذ نوبختی، کاتبِ او و دامادِ سفیر دوم است.]
۴. ابوالحسن علی ابن محمد السَمُری. درگذشته به ۳۲۸ یا ۳۲۹ قمری؛ مدت سفارت ۲ یا ۳ سال؛ در زمان درگذشت او امام غایب حدوداً ۶۸ تا ۷۴ ساله است.
🔻 روایت عقیدتیِ تشیّع اثنی‌عشری دوره‌های امامت را اینگونه تقسیم‌بندی میکند:
۱. دوره‌ی ظهور امامان، از آغاز امامت علی ابن ابی‌طالب در ۱۱ قمری تا زمان درگذشت امام یازدهم در ۲۶۰ قمری؛
۲. دوره‌ی غیبت صُغریٰ از ۲۶۰ قمری تا درگذشت چهارمین سفیر خاص امام دوازدهم در ۳۲۹ قمری؛
۳. دوره‌ی غیبت کُبریٰ از ۳۲۹ قمری تاکنون.
🖋 زهیر میرکریمی
@anqanotes
ادامه در 👇🏼
🔄 بازنشر دو یادداشت که پیش از این در عنقاء منتشر شده بودند؛ هر دو در معرفی کتاب «وکلاءِ امامِ غایب: شکل‌دهی به تشیّع اثنی‌عشری (۲۳۵–۳۳۵ قمری)» نوشته‌ی اِدموند هِیز، فوریه‌ی ۲۰۲۲ میلادی.
یادداشت نخست به اجمال پرسش‌های اصلی، روش پژوهش، و نظریه‌پردازی نویسنده‌ی کتاب را در سه فرسته معرفی کرده است.
یادداشت دوم، نوشته‌ی پژوهشگر و دوست گرامی، ایمان تاجی، گزارشی مفصل درباره‌ی کتاب است که در قالب مقاله‌ی ۱۰ صفحه‌ای ارائه شده است.
ادعای اصلی نویسنده‌ی کتاب، اِدموند هِیز، این است که سازمانِ وکالت و نیابتِ خاصِ امام دوازدهم شیعیان نه از همانِ آغازِ ادعای غیبت برای ایشان، بلکه در زمان شخصی که امروزه به‌عنوان نایب سوم می‌شناسیم، یعنی حسین بن روح نوبختی، شکل گرفته است (یا به تعبیر خودِ نویسنده، «ریخته‌گری» شده است). آنگاه، به منظور ایجاد مرجعیت و اصالت، به‌طور قهقرایی، به گذشته یعنی به آغازِ غیبتِ امام دوازدهم شیعیان یا حتی پیش از آن منسوب شده است (فارغ از بحث‌های موجود درباره‌ی اصلِ ولادت ایشان).
@anqanotes
👇🏼👇🏼
📕 نسخه‌ی الکترونیکی ««کتابِ گاو: یک مصحفِ قرآنیِ آغازین بر روی پاپیروس (پ. هامب. عرب. ۶۸)» تصحیح مَتیو تیریر و نَعیم فَنتیخِم، نشر بریل به سال ۲۰۲۳ میلادی
@anqanotes
🔍 کتابِ مستطابِ گاو: برگی نو در مطالعاتِ نسخه‌شناختیِ متونِ قرآنیِ آغازین
✨ تازه‌های نشر | معرفی کتاب
📌 معرفی کتاب «کتابِ گاو: یک مصحفِ قرآنیِ آغازین بر روی پاپیروس (پ. هامب. عرب. ۶۸)» تصحیح مَتیو تیریر و نَعیم فَنتیخِم
📜 فرسته‌ی ۷ از ۸: پِی‌آمدهای کشف نسخه و تفاوت‌های آن با مصحف قرآن عثمانی
🔻 وجود برخی مغایرت‌ها و کاستی ها در نسخه‌ی خطی حاضر را به دو صورت می‌توان تحلیل کرد: فرضیه‌ی یکم آن است که در زمان استنساخِ متنِ این کتاب، قرآن به عنوان یک کتاب متعارف وجود داشته است. این بدان معنی است که فردی پیش‌قدم شده است تا سوره‌ای را از کتابِ قرآن استخراج کند و به دلایلی خاص آن را در یک نسخه‌ی جدا ثبت کند. احتمال استفاده از این کتابچه برای مقاصد عبادی نیز قابل بررسی است، زیرا بر اساس نظر کندی این سوره (یعنی بقره) در داخل مسجد، در هنگام نماز جمعه خوانده می‌شده است. همچنین کندی در جای دیگر میگوید که این سوره در خارج از مسجد، به طور عمومی، نیز قرائت می‌شده و به احتمال زیاد با هدفی تعلیمی و برای آشنایی جامعه با تعداد معینی از احکام شرعی و قانونی انجام می‌گرفته است.
🔻 بخش اول سوره، که بر کافران، یهودیان، و مسیحیان تمرکز دارد، آنچه مسلمانان نباید باشند یا انجام بدهند را مشخص میکند و آنها را وامی‌دارد تا خود را از سایر مؤمنان (یعنی یهودیان و مسیحیان) متمایز کنند. قسمت دومِ سوره، از آیه‌ی ۱۴۲ به بعد، شامل مجموعه‌ای از مقررات درباره‌ی نماز، خوراک، زکات، قصاص، وصیّت، روزه، جنگ در راه خدا، حج، یتیمان، ازدواج، سوگند، انکار، شیردادن، ربا، و قرض است.
🔻 بنابراین، نمی‌توان رد کرد که سوره‌ی گاو به‌مثابه‌ی راهنما و مرجع برای مسلمانانِ عادی عمل می‌کرده است و به این ترتیب نه تنها موضوع قرائت عمومی در پایان سده‌ی یکم هجری (سده‌ی هفتم میلادی) بوده است بلکه مصحفی بوده که در خلوت نیز مطالعه می‌شده است. بنابراین گاهی اوقات نسخه‌هایی، هرچند با اشتباه‌های نگارشی و متنی، برای آگاهی مخاطبان گسترده‌تر در نظر گرفته شده است. این امر می‌تواند توضیحی برای این موضوع باشد که مخاطبی که در حال یادگیری قوانین دین تازه بود، متوجه عدم وجود چهار یا پنج آیه‌ی محذوف نشده است؛ بنابراین در این فرضیه حذفیات باید به عنوان «خطای نگارشیِ تسجیع» تعبیر شوند.
🔻 فرضیه دوم آن است که در زمان نسخه‌برداری کتابی که اکنون «پ. هامب. عرب. ۶۸» نامیده می‌شود، روند تبدیل قرآن به نسخه‌ی کامل و رسمی پایان نیافته بوده است و «پ. هامب. عرب. ۶۸» نیز یکی از نسخههای متونِ مذهبی‌ای بوده است که بعداً با تجمیع بعضی از آنها در یک کتاب «قرآن» شکل گرفته است. همچنین، می‌توان گفت که «کتاب گاو» که هنوز به اتفاق آراء به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از قرآن نبوده است، به عنوان کتابی مستقل شناخته می‌شده است، همان‌طور که در نوشته‌های جدلی مسیحی در اوایل سده‌ی دوم هجری (هشتم میلادی) ذکر شده است.
🔻 با وجود اینکه برخی از افتادگی‌ها به عنوان اشتباهات نسخه‌برداری قابل تفسیر است، عدم وجود هرگونه تصحیح نظام‌مند نشان میدهد که متن از سوی خوانندگان و شنوندگانی دریافت شده است که آن را قابل اعتراض نمی‌دانستند و ممکن است سیالیّت خاصی را در شکلِ نوشتاریِ متن پذیرفته باشند. در این فرضیه، چهار «حذف» اصلی ممکن است منعکس کننده‌ی یک نسخه قدیمی و ماقبلِ قرآنیِ متعارف از چیزی باشد که اکنون با عنوان سوره‌ی بقره شناخته می‌شود.
🖋 کوثر میررضی
@anqanotes
ادامه در 👇
🔍 کتابِ مستطابِ گاو: برگی نو در مطالعاتِ نسخه‌شناختیِ متونِ قرآنیِ آغازین
✨ تازه‌های نشر | معرفی کتاب
📌 معرفی کتاب «کتابِ گاو: یک مصحفِ قرآنیِ آغازین بر روی پاپیروس (پ. هامب. عرب. ۶۸)» تصحیح مَتیو تیریر و نَعیم فَنتیخِم
📜 فرسته‌ی ۵ از ۸: تفاوت‌ها و حذف‌‌های کتابِ گاو در مقایسه با مصحف قرآن عثمانی
🔻 بازسازیِ متنِ نسخه‌ی خطیِ «پ. هامب. عرب. ۶۸» در مقایسه با تدوین و تصحیحِ قرآنِ عثمانی دو دسته تفاوت را نشان میدهد. یک دسته از تفاوت‌ها همانا تفاوت‌های قرائات و رسمِ متن‌اند. در این دسته، ۳۷ تفاوت میان نسخه‌ی کتاب گاو و مصحف عثمانی شناسایی شده است. دسته‌ی دوم، حذف یا افتادگی بخش‌هایی از متن است. در این دسته چندین حذف مهم را می‌توان نشان داد که بسیار مهم‌تر از حذفیاتی‌اند که تاکنون در پوست‌نوشته‌های قرآنی یافت شدهاند. البته باید بر این نکته‌ی مهم تأکید کرد که در این نسخه‌ی خطی، آنچنان که به دست ما رسیده است، نه در میان سطرها و نه در حاشیه هیچ نشانی از تصحیح این حذفیات وجود ندارد.
🔻 نخستین حذف در آیه‌ی ۱۴۹ است که به عبارت «مسجد الحرام» مربوط است. واژه‌ی «مسجد» در پایانِ صفحه‌ی ۱۲ از این کتاب نگاشته شده است و از همین رو صفحه‌ی ۱۳ با واژه‌ی «حرام» آغاز می‌شود. اما پس از واژه‌ی «حرام» در صفحه‌ی ۱۳ ادامه‌ی آیه نوشته نشده است، بلکه پس از آن متن از میانه‌های آیه‌ی ۱۵۰ ادامه می‌یابد. بنابراین، به نظر می‌رسد کاتب نیمه‌ی دوم آیه‌ی ۱۴۹ و نیمه‌ی نخست آیه‌ی ۱۵۰ را حذف کرده است.
🔻 محتمل‌ترین فرضیه این است که کاتب مرتکب «خطای استنساخیِ تَسجیع» یا همان homeoteleuton شده است: این خطا به این صورت روی میدهد که در خلال رفت و برگشت مداوم چشمان کاتب بین اثر اصلی و نسخه‌ی در حال نگارش از آن، چشمانش از یک کلمه به همان کلمه در خط بعدی می‌پرد و بدون اینکه متوجه شود یک یا چند خط را حذف میکند و به نسخه‌برداری ادامه میدهد. در این مورد، تکرار عبارات «مسجد الحرام» در فاصله‌ی ۱۶ کلمه‌ای ممکن است باعث سردرگمی شده باشد و کاتب بی‌دقت را در هنگام ردیابیِ متن در نسخه‌ی اصلی مستقیماً به آیه‌ی ۱۵۰ برده باشد. بخش مفقود شده‌ی متن، قسمتی از آیه‌های ۱۴۹ و ۱۵۰ است، که در بافت و پس‌زمینه‌ی جدال درباره‌ی تغییر در جهت قبله، انتخابِ جهت قبله را توجیه میکند.
🔻 دومین مورد از تفاوت‌ها و افتادگی‌ها ناظر به آخرین واژه در صفحه‌ی ۱۳ از کتاب است: فعل «اتوب» در آیه‌ی ۱۶۰. اما نخستین واژه در آغازِ صفحه‌ی ۱۴ عبارت «لا اله الا هو» از آیه‌ی ۱۶۳ است؛ یعنی در حدود سه آیه در این نسخه افتادگی ایجاد شده است. اینکه در حاشیه‌ی پایینی در صفحه‌ی ۱۳ و در حاشیه‌ی بالایی در صفحه‌ی ۱۴ هیچ اضافه و تصحیحی نوشته نشده است نشانگر این مطلب است که هیچ خطی از نظر کاتب از قلم نیفتاده است که نیاز به تصحیحِ بعدی را لازم کند.
🔻 سومین بخش حذف‌شده به آیه‌ی ۲۱۳ مربوط می‌شود؛ در این قسمت نیز بخش قابل توجهی از آیه از قلم افتاده است. تکرار فعل «اختلفوا فیه» با فاصله‌ای حدود پانزده کلمه حاکی از آن است که نسخه‌نویس ناخواسته قسمتِ کاملی از آیه را از نظر انداخته است و پس از رسیدن به دومینِ «اختلفوا فیه»، استنساخ را از سر گرفته است. با توجه به تکرار کلمه‌ی «اختلفوا» در اینجا نیز فرضیه‌ی خطاب نگارشیِ تسجیع کاملاً منطقی به نظر می‌رسد.
🔻 آخرین حذف بسیار چشمگیر است و پِی‌آمدهای فقهی دارد. در صفحه‌ی ۲۰ از کتاب، آیه‌ی ۲۱۹، یعنی آیه‌ای که به عنوان یکی از منابع اصلی ممنوعیت و حرمت شراب و قمار در اسلام شناخته می‌شود، با واژه‌ی «یسئلونک» آغاز می‌شود. اما ناگهان، برخلاف آنچه انتظار می‌رود و به جای ادامه‌دادن با واژه‌ی «عن»، کاتب در آخر خط کلمه‌ی «ماذا» را نوشته است که باید پانزده کلمه جلوتر آمده باشد. قسمت حفظ شده از سطر بعد نشان میدهد که کاتب مستقیماً به انتهای آیه رفته و از قسمت مرکزی آن که ذکر شده، عبور کرده است. بنابراین بر اساس آنچه که در «پ. هامب. عرب. ۶۸» آمده است، آیه‌ای که طبق مصحف عثمانی در حرمت شراب و قمار است اینجا صرفاً به مسائل مالی اختصاص دارد و بحثی از حرمت و ممنوعیت شراب و قمار نیست.
🔻 لازم به ذکر است که در مصحف عثمانی فعل «ینفقون» پیش از آیه‌ی محل بحث (یعنی آیه‌ی ۲۱۹) در آیه‌ی ۲۱۵ نیز آمده است، و آیه‌های ۲۱۵ تا ۲۲۰ اساساً موضوع جنگ را با موضوع صدقه درهم آمیخته‌اند، به طوری که ذکر بی‌مناسب و ناگهانی از شراب و قمار منطقِ رواییِ متن را تا حدودی به‌هم ریخته است. به بیان دیگر، اگر عبارت قرآنی در آیه‌ی ۲۱۹ را با حذف آن بخشی بخوانیم که کتاب گاو نیز آن را حذف کرده است، سیر موضوع در آیه‌ها منطقی‌تر جلوه میکند: «از تو می پرسند چه چیزی انفاق کنند؟ بگو مازاد اموال را. این گونه خدواند آیات خود را برای شما روشن میکند.»
🖋 کوثر میررضی
@anqanotes
ادامه در 👇