Telegram-канал sherwin_vakili - Sherwin Vakili (شروین وکیلی): Неотсортированное

Sherwin Vakili (شروین وکیلی)

06 декабря 2023 07:07

✅ برگی از «راست نگریستن»، مقاله‌ام در نقد کتاب ژیژک:

❇️ «...ژیژک از داستان سیزیف –مبنای ناسازه‌ی زنونی درباره‌ی ناممکن بودن پیمودن مکان- بهره می‌جوید تا تمایز لاکانی میان هدف و مقصد را توضیح دهد. مقصد به غایتی درونی اشاره می‌کند که همانا ارضای تام و تمام میل باشد، و هدف مسیر دستیابی به آن را نشان می‌دهد. مقصد از دید لاکان از رانه بر می‌خیزد و رانه امری موضعی و محلی است که از تحریک‌پذیری اندامهایی ویژه (مثل نره‌ی مردانه) ناشی می‌شود. از دید لاکان رانه‌ها خاستگاهی زیست‌شناختی ندارند و از ضرورتهای حاکم بر ساز و کارهای اندامی پیروی نمی‌کنند، در مقابل از سپهری نمادین تراوش می‌شوند و در شبکه‌ای از دلالت‌ها جایگیری می‌کنند و طلب (Demand= D) را به این ترتیب رقم می‌زنند.
در این معنا در زیر چتر سه‌گانه‌ی لاکانیِ «میل- نیاز- طلب»، تمایز اندامهای بدن خود به زیرسیستمی از نظام دلالت تبدیل می‌شود و در جریان فرایندهای فرهنگی و جامعه‌شناختی است که قالبی مرزبندی‌ شده به خود می‌گیرد. به همین خاطر لاکان معتقد است مقصد (که از رانه بر می‌خیزد) هرگز به غایت خود (که ارضای کامل است) نمی‌رسد. تنها غایتِ هدف است که بر آورده می‌شود، که آن هم چیزی جز بازتولید خودش نیست. یعنی میل در نهایت نه برای ارضا شدن، که برای تولید خویش به شکلی دیگر است که به جریان می‌افتد.
در برابر میل‌های برخاسته از سامانه‌ی زیست‌شناختی که ارضای بی‌قید و شرط و کاملی را می‌طلبند، رانه خواستی است که بر خودِ خواست پافشاری می‌کند و از این رو خیال را با میل در می‌آمیزد. رانه سرسختانه بر منبعی و موضوعی تکینه پافشاری می‌کند، در حالی که میل از موضوعی به موضوعی می‌لغزد و به محض به دست آوردن امر دلخواه، متوجه چیز دلخواه دیگری دیگری می‌شود.
ژیژک می‌گوید در این وضعیت، دیالکتیک میل در بستری از واقعیتِ برآورده ناشدنی جریان پیدا می‌کند و از این رو به قول لاکان «در میانه‌ی دو مرگ» مستقر می‌شود. موقعیتی که در آن مرگ دستخوش نوعی ابهام و آشفتگی واقع شده، و «مردگان درست دفن نشده‌اند»، چنان که در داستانهای ترسناک مدرن درباره‌ی بازگشت اجساد می‌بینیم، یا در روایتهایی باستانی مانند آنتیگونه که بر خدشه‌دار شدن آیین تدفین تاکید دارند.
ژیژک با خلاقیت بسیار نمونه‌هایی از روایت بینابین دو مرگ را پیش می‌کشد تا منظور خود را از این سخن روشن کند. از دید او فیلم «ویرانگر» (Terminator) پیوند رانه و میل را نشان می‌دهد و در فیلمی مثل «پلیس آهنی» (Robocop) و فیلم‌های زامبی با تاکید بر عرصه‌ی بین دو مرگ سر و کار داریم. در همه‌ی این موارد چیزی بی‌جان که در ضمن مرده هم نیست، خواستی و میلی را به شکلی مکانیکی دنبال می‌کند. خواه تعقیب خونخوارانه‌ی زندگان باشد، یا ماموریتی که فرماندهی استعلایی در آینده یا در اکنون، از جایگاهی ارتشی یا پلیسی صادر کرده است.
واقعیت در این میانه، همچون فورانی از نیروست که از بازگشت لطمه (تروما) ناشی می‌شود. تنشی که در قالب میل صورتبندی می‌شود، رفع ناشدنی و همیشگی است و برای آن که به تعادل دست یابد و در زندگی روزمره چفت شود و رام گردد، به سیطره‌ی امر واقعی نیاز دارد. از دید ژيژک عناصری مثل توپ‌های ناوگان ژاپنی در فیلم «امپراتوری خورشید»، یا مهرداروی «تریستان و ایزولده» در اصل همین عنصر واقعی را نمایندگی می‌کنند، که از سویی اتصال قهرمان داستان با واقعیت را تبیین می‌کند و از سوی دیگر به شکلی جالب توجه همواره نمادی برای مرگ و نیستی است.
غیابی که همچون حفره‌ای در دل واقعیت بروز می‌کند و آن را به تحرک می‌اندازد، در مدار گرانش میل قرار دارد و معلول نیرویی است که لاکان آن را «چیزِ د» می‌نامد. این عامل غیابی است که از بازمانده‌ی امر واقعی ناشی می‌شود و تفسیر و تامیل را ممکن می‌سازد و به جریان می‌اندازد. لاکان برای توصیف این «چیزِ د» گاه از کلیدواژه‌های نظریه‌ی سیستم‌های پیچیده استفاده می‌کند و مثلا آن را بستر جذب (attractor) نظامی آشوب‌گونه می‌داند که همان واقعیت باشد. اما حقیقت آن است که این تعبیرها در نگاهی دقیق نادرست‌اند و در نگاهی نادقیق، گمراه کننده. لاکان از این سودجویی‌های گاه فضل‌فروشانه از کلیدواژه‌های علمی دقیق و روشن کم ندارد، که گاه باعث می‌شود ژرف‌نگری‌هایش به چشم نیاید و خوار گردد...»

#فلسفه
#ژیژک

@sherwin_vakili