Telegram-канал atusa_sbu - موسسۀ علمی و تاریخی آتوسا: Неотсортированное

موسسۀ علمی و تاریخی آتوسا

05 декабря 2024 15:51

♦️سخنی چند پیرامون اظهارات اخیر محسن رنانی دربارۀ زبان فارسی

از خدا خواهیم توفیق ادب

به‌تازگی کلیپی از گفت‌وگوی محسن رنانی، استاد محترم رشتۀ اقتصاد در دانشگاه اصفهان، دربارۀ زبان فارسی در فضای مجازی پراکنده شده است که مایۀ بسی شگفتی است.

🔸نخست از آن روی که معلوم نیست با کدام تخصصی چنین ابراز نظری کرده‌اند. چه رشتۀ ایشان اقتصاد است و نسبتی با ادبیات فارسی ندارد. دیگر اینکه، اصل ادعاهای ایشان بویی از حقیقت ندارد و به کوره‌دهی راه نمی‌برد. سخنان ایشان در این گفت‌وگو دربردارندۀ داوری‌هایی نادرست دربارۀ زبان و ادب فارسی و پیشنهادی ناصواب، بل خانمان‌سوز، برای از «بستگی و ایستایی» (به‌زعم ایشان) درآوردن این زبان است همراه با تعبیر ناشایست «زبان‌بسته» دربارۀ زبان فارسی و چند چاشنی نادلچسب برای تمهید سخن.

🔸دیده شده بود که ایشان در میان سخنان درستشان، گریزهای نادرستی هم بزنند و غث و سمین را به‌هم بیامیزند، اما اینکه در یک گفت‌وگو سراپای ادعاهایشان ناصواب و ناروا باشد تازگی دارد و نصابی نو از پریشان‌گویی است. از‌این‌رو، لازم آمد چند نکته از سر دردمندی به آن فاضل محترم یادآوری شود. امید که از راست نرنجند. البته استادان زبان و ادب فارسی حتما نکاتی نغزتر خواهند داشت:

🔹اما نسبت ناروا اینکه: زبان فارسی زبانی بسته و ایستا است که در طول تاریخ تغییری چندان نداشته است. نشانه‌اش هم اینکه «من امروزه شاهنامه را به‌آسانی می‌خوانم و می‌فهمم، درحالی که در زبان‌های دیگر چنین نیست و نسل امروزشان زبان متون قدیم را نمی‌فهمند» (نقل به مضمون). پس این نشان از این است که زبان اجازۀ واژه‌سازی را نداده و فروبسته مانده است. این ادعای ایشان دربردارندۀ چند خطای فاحش است. نخست اینکه، زبان فارسی هم مانند بیشتر زبان‌های اصلی و بزرگ دنیا کمابیش تحولات و تغییرات فراوانی در این نزدیک به هزار و دویست سال حیات پس از اسلام خود دیده و انواع سبک‌ها در نظم و نثر را تجربه کرده است که هر ابجدخوان ادبیات کلیات این تغییرات را می‌داند. طبیعتا در این تحولات، واژه‌سازی یک امر حتمی است. به‌گونه‌ای که کمتر دورانی از دوران‌های ادبی داریم که واژگان و اصطلاح‌های نوپدید در آن به‌فراوانی به‌چشم نخورد. حتی در دوران معاصر، که از دیدگاه ایشان برای امر توسعه نیاز به توانمندی زبان در واژه‌سازی است و به‌زعم ایشان زبان فارسی نتوانسته است چنین کاری کند، با همۀ کاستی‌های نهادهای مسئول، زبان فارسی از بسیاری از زبان‌های دیگر ازجمله زبان‌های همسایۀ ایران در واژه‌سازی پیشروتر و موفق‌تر بوده است. کافیست واژگانی مانند دانشگاه، دانشکده، فرهنگ، مدرسه، کارخانه و بسیاری دیگر از واژگان و مفاهیم در پیوند با مدرنیته را با معادل‌های آن مثلا در زبان ترکی استانبولی بسنجید که اتفاقا داعیۀ سره‌سازی عمیق و مدرنیزم داشته‌اند. خواهید دید بیشتر معادل‌ها فرنگی‌ست: اونیورسیته، فاکولته، کلتور، اوکول، فابریکا و... .

🔹اما با همۀ این تحولات، زبان فارسی از اصلی پیروی کرده است که می‌توان آن را «تداوم در عین تحول» نامید. این تداوم عبارت است از پایبندی به چارچوب‌ها و پذیرش هر تغییری در درون همین چارچوب‌ها. اینکه امروزه، یک ایرانی غیرادیب زبان بسیاری از متون کهن فارسی را درمی‌یابد ضمن اینکه برخلاف ادعای ایشان امتیازی بزرگ است، به این معناست که چارچوب‌های آن زبان برایش مأنوس است نه اینکه همۀ واژگان را می‌فهمد و به‌قول ایشان «تنها در یکی‌دو درصد» متنی مانند شاهنامه نیاز به لغت‌نامه دارد. ای بسا متون فارسی که خوانندۀ غیرحرفه‌ای همچون آقای رنانی برای خواندن هر پاراگراف آن نیاز به بارها رجوع به لغت‌نامه داشته باشد.

🔹دیگر اینکه، زبان ایستا محکوم به زوال است نه اینکه قرن‌به‌قرن طراوتی و رنگی نو به خود بگیرد. چگونه ممکن است زبانی به‌قول ایشان ایستا در هر قرنی محمل ادبیاتی درخشان و نوبه‌نو باشد. اگر ایستا بود که پس از گویندگان اولیه، بعدی‌ها میدانی برای سخنی نو آوردن نداشتند. درحالی‌که قضیه کاملا عکس است و آثار هر عصری، بل هر شاعر و نویسنده‌ای، رنگ‌وبوی و حتی واژگان و اصطلاح‌های خود را دارد و هیچ‌یک قابل جایگزینی با دیگری نیست. مگر می‌شود با زبانی بسته و ایستا، هم شاهنامه داشت، هم خمسهچۀ نظامی، هم مثنوی معنوی، هم بوستان و گلستان سعدی، هم غزلیات حافظ، هم آثار جامی و صائب و شهریار و...، که هریک امتیازات و ویژگی‌های زبانی خود را دارد. این زبان اگر ایستا بود در همان رودکی و عنصری و فرخی درجا می‌زد و حتی به فردوسی هم منتهی نمی‌شد، چه رسد به خیل گویندگان نامدار سده‌های پس از او.
@mardomnameh